Η Τουρκία τις τελευταίες εβδομάδες βιώνει μια εντυπωσιακή εμπειρία και ιστορία αντίστασης. Η αντίσταση που έγινε γνωστή ως Occupy Gezi ξεκίνησε με την επιμονή του πρωθυπουργού Ερντογάν να χτιστεί ένα αντίγραφο των Οθωμανικών Στρατώνων (γνωστών ως Topçu) και εμπορικά κέντρα με πολυτελείς κατοικίες στο πάρκο Γκέζι της πλατείας Ταξίμ. Η αστυνομία επιτέθηκε σε περίπου 50 ανθρώπους που είχαν κατασκηνώσει στο πάρκο για να περιφρουρήσουν τα δέντρα, ενάντια στο νεοφιλελεύθερο ισλαμιστικό σχέδιο του καθεστώτος του AKP (του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ευημερίας στο οποίο ηγείται ο Ερντογάν).

Αυτό αποτέλεσε τη γενέθλια στιγμή ενός πανεθνικού ξεσηκωμού. Ιδιαίτερη έκταση πήρε ο ξεσηκωμός στην Κωνσταντινούπολη, την Άγκυρα, τη Σμύρνη και την Αντάκια (την πόλη στα σύνορα με τη Συρία που έχει υποφέρει από τις επιθετικές υποϊμπεριαλιστικές πολιτικές της κυβέρνησης Ερντογάν σε σχέση με το συριακό ζήτημα). Σύμφωνα με ανεξάρτητες δημοσιογραφικές έρευνες και παρατηρήσεις, περίπου 10 εκατ. άνθρωποι, σχεδόν σε κάθε πόλη της χώρας, έχουν πάρει μέρος στις διαμαρτυρίες και τις διαδηλώσεις.

Η αντίσταση στην Ταξίμ αντανακλά την κλιμάκωση όλων των μορφών οργής μέσα στην τουρκική κοινωνία απέναντι στις πολιτικές του καθεστώτος Ερντογάν. Το καθεστώς άρχισε να γίνεται όλο και πιο αυταρχικό και προχώρησε στην επιβολή πολιτικών ισλαμοποίησης πάνω στη ζωή των ανθρώπων. Οι αυταρχικές πολιτικές ισλαμοποίησης της κυβέρνησης έχουν αποτελέσει τη βάση για μια στρατηγική πρωταρχικής συσσώρευσης που έχει ακολουθήσει το καθεστώς με σκοπό νέα κοινά πεδία (commons) να ανοιχτούν στις δυνάμεις της αγοράς με χρήση εξωοικονομικών μέσων και εκτεταμένη καταφυγή στην αστυνομική βία. Η λεηλασία των αστικών κοινών (urban commons), η παραχώρηση των δημόσιων χώρων στις κατασκευαστικές εταιρείες, οι εκστρατείες αστικού εξευγενισμού (gentrification), με σκοπό να εξοριστούν οι φτωχοί της πόλης για να χτιστούν ξενοδοχεία, εμπορικά κέντρα και περιφραγμένες κοινότητες, όλα αυτά αποτελούν τις κύριες πολιτικές επιλογές του Ερντογάν για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την κρίση.

Αυτές οι πολιτικές, τις οποίες μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως μια διαδικασία «συσσώρευσης μέσα από την αποστέρηση», για να χρησιμοποιήσουμε το σχήμα που έχει προτείνει ο Ντέιβιντ Χάρβεϋ, αποτελούν σήμερα τη στρατηγική πρωταρχικής συσσώρευσης που προνομιμοποείται στην Τουρκία και επηρεάζει όλες τις πλευρές της ζωής τόσο στο επίπεδο της κρατικής πολιτικής όσο και στο επίπεδο της κοινωνίας.

Επομένως, μπορούμε να συγκεφαλαιώσουμε την αντίσταση ως το αποτέλεσμα στη βίαιη επέκταση των αγοραίων μορφών στην οικονομία, στον δικτατορικό και σουλτανικό μετασχηματισμό του καθεστώτος στο πολιτικό επίπεδο, και στην αυξανόμενη ορατότητα των πολιτικών ισλαμοποίησης στο ιδεολογικό επίπεδο.

Σύμφωνα με ανεξάρτητες έρευνες που έγιναν στο πάρκο Γκέζι, η πλειοψηφία των διαδηλωτών τόνισαν ότι είχαν κατασκηνώσει στο πάρκο Γκέζι για να διαμαρτυρηθούν για την ακραία αστυνομική βία και τον αυταρχικό μετασχηματισμό του πολιτικού συστήματος στην Τουρκία. Κατά συνέπεια, η κατάληψη του πάρκου Γκέζι μέσα στο κέντρο της πόλης και ο έλεγχος της πλατείας Ταξίμ για δύο εβδομάδες αποτέλεσαν την πιο μεγάλη επίθεση στην ηγεμονία του AKP.

Στο παρελθόν το καθεστώς του AKP είχε κατοχυρώσει την ηγεμονία με του με την προσέγγιση των φιλελεύθερων, των αριστερών φιλελεύθερων και των μετριοπαθών συντηρητικών τμημάτων της κοινωνίας γύρω από ένα σχέδιο νεοφιλελεύθερης - νεοσυντηρητικής ηγεμονίας. Αυτή τη στιγμή όμως το σχέδιο καταρρέει και το μόνο πράγμα που έχουν στα χέρια τους, για να μπορέσουν να διαιωνίσουν το καθεστώς, είναι η βία και ο ψυχολογικός πόλεμος ενάντια στον λαό. Με αυτή την έννοια, ο αυξανόμενος ρόλος της αστυνομίας και η εντεινόμενη πίεση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στα πανεπιστήμια, στους συγγραφείς και στους καλλιτέχνες αποτελούν συμπληρωματικές πλευρές της ίδιας διαδικασίας.

Ο Ερντογάν, που έχει στα χέρια του το πολιτικό μονοπώλιο κάθε πλευράς της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, στην πραγματικότητα μέρα με τη μέρα διεξάγει ένα είδος βοναπαρτιστικού πραξικοπήματος. Θέλει να μετασχηματίσει το πολιτικό σύστημα από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό. Ωστόσο, το σχέδιο για το πολιτικό σύστημα που αυτός και το κόμμα του παρουσίασαν στην επιτροπή για το Νέο Σύνταγμα δεν μοιάζει καθόλου με αυτό που συνήθως ονομάζουμε προεδρικό σύστημα. Θέλει να ελέγχει τα πάντα, αποκτώντας το μονοπώλιο της πολιτικής εξουσίας σαν ένας νεοφιλελεύθερος σουλτάνος.

Γι’ αυτόν το λόγο το ζήτημα δεν αφορά απλώς την κατασκευή ενός εμπορικού κέντρου ή το πράσινο σε ένα πάρκο. Ο Ερντογάν βλέπει την πλατεία Ταξίμ και την κατασκευή του αντιγράφου των Οθωμανικών Στρατώνων σαν το σύμβολο της νίκης του νέου καθεστώτος απέναντι στη δημοκρατία του 1923. Γι’ αυτό η αντίσταση συνέδεσε την οικονομία και την πολιτική μέσω των συζητήσεων για το νέο καθεστώς. Η αυξανόμενη παρέμβαση των εξωοικονομικών μέσων στη διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου και η συγκέντρωση της πολιτικής εξουσίας στα χέρια της εκτελεστικής εξουσίας, κυρίως στα χέρια του Ερντογάν που θέλει να κάνει πράξη ένα βοναπαρτιστικό πραξικόπημα μετασχηματίζοντας τη χώρα σε ένα είδος σουλτανάτου, αποτέλεσαν ορατές αλλαγές που κινητοποίησαν τον κόσμο και τον οδήγησαν στην αντίσταση.

Οι ολοένα και περισσότερες αναφορές του στην οθωμανική εποχή, τους σουλτάνους και το Ισλάμ, ως ένας τρόπος για να νομιμοποιηθούν αυτές οι αποφάσεις, είναι η σημαντική πλευρά αυτής της ιστορίας. Τον Μάιο, ο Ερντογάν πέρασε νομοθεσία από το Κοινοβούλιο που έγινε γνωστή ως «απαγόρευση του αλκοόλ» και εξήγησε την ανάγκη αυτού του μέτρου με βάση το περιεχόμενο της θρησκείας. Σίγουρα, η αυξανόμενη τάση ισλαμοποίησης είναι ένας από τους λόγους που κινητοποίησαν τους ανθρώπους.

Η σύνθεση του κινήματος έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Κυρίως νέοι άνθρωποι που είναι οργισμένοι εξαιτίας της τρέχουσας κατεύθυνσης της κυβέρνησης, γυναίκες, κεμαλιστές, αριστεροί, προοδευτικοί Κούρδοι πήραν μέρος στις διαδηλώσεις και την αντίσταση. Πρέπει, επίσης, να σημειώσουμε ότι η ομάδα Carsi (bazaar) ήταν στην πρωτοπορία της αντίστασης και συμμετείχε σε όλες τις διαμαρτυρίες και στην αντίσταση με πολύ μαζικό τρόπο. Η ομάδα αποτελείται από τους οπαδούς της ποδοσφαιρικής ομάδας Μπεσικτάς στην Κωνσταντινούπολη. Αυτά είναι μερικά πολύ σημαντικά σημάδια για την κατεύθυνση που παίρνει η πολιτική του δρόμου σήμερα στην Τουρκία.

Μέχρι τώρα, τέσσερις άνθρωποι έχουν σκοτωθεί, περισσότεροι από 20 έχουν χάσει το μάτι τους και περίπου 5.000 έχουν τραυματιστεί. Έχουν χρησιμοποιήσει τα δακρυγόνα σαν όπλο και σημαδεύουν συχνά τα κεφάλια των ανθρώπων με τους εκτοξευτές δακρυγόνων. Ο Ετχέμ Σαρίσουλουκ, ένας εργάτης στην Άγκυρα, σκοτώθηκε επειδή η αστυνομία τον πυροβόλησε με πραγματικά πυρά και ο Αμπντουλάχ Τζεμέρτ, ένας εποχικός αγρεργάτης στην Αντάκια, πέθανε εξαιτίας της υπερβολικής αστυνομικής βίας. Τα τμήματα της εργατικής τάξης πήραν μέρος σε σημαντικό βαθμό στις διαδηλώσεις στην Άγκυρα, την Κωνσταντινούπολη και άλλες πόλεις.

Η αντίσταση αποτέλεσε σημαντικό χτύπημα στην πολιτική κατεύθυνση του καθεστώτος του AKP. Οι δύο εβδομάδες του πειράματος κατάληψης δημιούργησαν την ευκαιρία να διαμορφωθεί μια εναλλακτική δημόσια σφαίρα, απαλλαγμένη από την κυριαρχία του κεφαλαίου, την αυταρχική διαδικασία λήψης αποφάσεων και το είδος λαού που θέλει ο Ερντογάν. Οι άνθρωποι κατασκήνωσαν στο πάρκο, δεκάδες χιλιάδες το επισκέπτονταν ή ακόμη και έμεναν εκεί. Ποτέ δεν χρησιμοποίησαν χρήματα, μοιράζονταν το φαγητό και τα άλλα είδη πρώτης ανάγκης και πάνω από όλα, για να αποφασίσουν το μέλλον τους, διαμόρφωσαν ένα φόρουμ άμεσης δημοκρατίας υπό τον τίτλο Taksim Dayanişmasi (Πλατφόρμα αλληλεγγύης Ταξίμ) στο οποίο κάθε πλευρά της αντίστασης συμμετείχε.

Ύστερα από την αστυνομική παρέμβαση στις 15 Ιουνίου για να «καθαρίσει» το πάρκο και η πλατεία από τους «βανδάλους, τους αναρχικούς και τους τρομοκράτες» (αυτά ήταν τα λόγια του Ερντογάν που ομολόγησε στις 23 Ιουνίου ότι ο ίδιος διέταξε την αστυνομία να επέμβει), ο αγώνας έχει επεκταθεί σε κάθε πάρκο στα κέντρα των πόλεων και οι άνθρωποι συναντιούνται κάθε βράδυ για να συζητήσουν και να αποφασίσουν για τη μελλοντική κατεύθυνση του κινήματος. Μπορούμε να το δούμε αυτό σαν ένα προμήνυμα λαϊκών συνελεύσεων.

Η αντίσταση συνεχίζεται. Και άνθρωποι δεν φοβούνται τον εκβιασμό και το καθεστώς της αστυνομοκρατίας. Επιπλέον, εφευρίσκουν νέους τρόπους να κάνουν πολιτική. Η πολιτική του δρόμου είναι σε άνοδο επειδή τα επίσημα κανάλια πολιτικής έκφρασης και διατύπωσης αντιρρήσεων είναι κλειστά, ενώ τα ΜΜΕ και ο μηχανισμός της δικαιοσύνης είναι στα χέρια του καθεστώτος του νεοφιλελεύθερου σουλτανάτου. Η θέση της τάξης των καπιταλιστών και των ΜΜΕ που ελέγχουν είναι ένα καθαρό μήνυμα προς τον λαό που αντιστέκεται.

Ενώ εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ήταν στο δρόμο και υφίσταντο την αστυνομική βία, αυτά τα τηλεοπτικά κανάλια, που σχετίζονται με τα μεγάλα καπιταλιστικά τμήματα του μπλοκ εξουσίας πρόβαλλαν ένα ντοκιμαντέρ για τους πιγκουΐνους. Ο μόνος τρόπος για να αντισταθούν οι άνθρωποι σε αυτό ήταν, φυσικά, οι δρόμοι. Η απάντηση του καθεστώτος ήταν η ακραία αστυνομική βία, τα ψέματα και ο εκφοβισμός. Σήμερα, το καθεστώς προετοιμάζει ένα «κυνήγι μαγισσών» ενάντια στον λαό. Γι’ αυτό και είναι ένα κίνημα ενάντια στον φασισμό.

Σε τελική ανάλυση, τέσσερα σημαντικά συνθήματα συγκεφαλαιώνουν τα μαθήματα από την αντίσταση και παραπέμπουν στη μελλοντική κατεύθυνση του κινήματος: «Είναι η αρχή, θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε», «Παντού Ταξίμ, Παντού Αντίσταση», «Ενωμένοι Ενάντια στον Φασισμό» και «Θα νικήσουμε με το να ενωθούμε», ένα σύνθημα που αφορά τη μέθοδο της αντίστασης. Αυτά τα συνθήματα δίνουν ένα καθαρό στίγμα: εμείς θα καθορίσουμε τη μοίρα μας.

(O Ντενίζ Γιλντιρίμ είναι πανεπιστημιακός, πολιτικός επιστήμονας και έχει διατελέσει συντονιστής Διεθνών Σχέσεων για το τουρκικό συνδικάτο εκπαίδευσης και επιστήμης Eğitim-Sen)