Περιοδικό Εκτός Γραμμής, Τεύχος 25 / Απρίλιος 2010

Όταν πριν μερικά χρόνια στην Ελλάδα ξεδιπλωνόταν ένα από τα μεγαλύτερα φοιτητικά κινήματα, οι περισσότερες πολεμικές απέναντί του είχαν ως κοινό τόπο την ιδιαίτερη «ανορθογραφία» που εξέφραζε για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Όπως και κάθε κοινωνική αντίσταση, αποτελούσε βραχνά στην εικόνα της χώρας, κατάλοιπο προηγούμενων εποχών της «Ψωροκώσταινας», «αυτά δεν συμβαίνουν στην Ευρώπη» κ.λπ. Η σιγουριά που εξέφραζαν τοποθετήσεις σαν κι αυτές καταρρέει μπροστά στο ξέσπασμα σε πολλές χώρες της Ευρώπης παρόμοιων φοιτητικών κινημάτων που αμφισβητούν τη διαδικασία της Μπολόνια.

Απέναντι σε μια μεταρρύθμιση που έχει ως στόχο να προσαρμόσει το πανεπιστήμιο στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας με παράλληλη γρήγορη και μαζική παροχή άμεσα αναλώσιμων τίτλων σπουδών, οι φοιτητές σε χώρες όπως η Αυστρία και η Γερμανία ξεκίνησαν εδώ και μερικούς μήνες να κινητοποιούνται. Από τον περασμένο Οκτώβρη προχώρησαν σε (παρωχημένες για τους εν Ελλάδι διανοούμενους;) καταλήψεις πανεπιστημιακών κτηρίων και οργάνωσαν μαζικές πορείες σε όλες σχεδόν τις μεγάλες πόλεις φέρνοντας στην ημερήσια διάταξη των χωρών τους κινηματικές αναπαραστάσεις που για πολλά χρόνια είχαν ξεχαστεί. Παρά τις αντιφάσεις σε σχέση με το πολιτικό περιεχόμενο και τα αιτήματά τους, τα φοιτητικά κινήματα στις χώρες αυτές αποτελούν ζωντανό παράδειγμα της έντονης αμφισβήτησης απέναντι στη διαδικασία της Μπολόνια ενώ ταυτόχρονα ανοίγουν ένα ευρύτατο πεδίο συζήτησης γύρω απ’ τις αντιστάσεις που αναπτύσσει η νεολαία σε πανευρωπαϊκό επίπεδο στις αναδιαρθρώσεις που πλήττουν τα συμφέροντα της.

Αν και η εκπαιδευτική πολιτική που κωδικοποιείται στη διαδικασία της Μπολόνια δεν έχει ακόμη ηττηθεί, οι φοιτητικές κινητοποιήσεις (στην περίπτωση της Γερμανίας και η έντονη αμφισβήτησή της από μερίδα της αστικής τάξης, όπως υποδηλώνει ο βαρύγδουπος τίτλος «έσκασε η φούσκα της Μπολόνια» σε πρωτοσέλιδο της συντηρητικής γερμανικής εφημερίδας Frankfurter Allgemeine) είναι χαρακτηριστικά των αντιφάσεων που συμπυκνώνονται στην διαδικασία εφαρμογής των νεοφιλελεύθερων πολιτικών στην εκπαίδευση.

“We surrounded the Parliament…”

Στις 22 Οκτωβρίου, μετά από μια μαζική φοιτητική διαδήλωση (την οποία διέλυσε η αυστριακή αστυνομία) οι φοιτητές του Πανεπιστημίου της Βιέννης προχώρησαν σε κατάληψη του κεντρικού αμφιθεάτρου του Πανεπιστημίου (Audimax) ανοίγοντας έναν πολύμηνο κύκλο κινητοποιήσεων που σύντομα απλώθηκε σ’ όλη την Αυστρία. Την αρχή έκαναν οι φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών ενάντια στην εισαγωγή δύο κύκλων σπουδών (bachelor-master). Σύντομα ακολούθησαν και άλλες σχολές του Πανεπιστημίου της Βιέννης με αιτήματα που έθεταν στο στόχαστρο επίσης την υποβαθμισμένη φοιτητική καθημερινότητα και την αύξηση των διδάκτρων. Ακολούθησαν πολλές φοιτητικές διαδηλώσεις, μία εκ των οποίων περικύκλωσε το αυστριακό κοινοβούλιο. «Με την κίνηση αυτή θέλαμε να δείξουμε πως γνωρίζουμε ποιος είναι υπεύθυνος για την κατάσταση των πανεπιστημίων και πως μπορούμε να αγωνιζόμαστε για τα δικαιώματα μας» είπαν οι φοιτητές. Παράλληλα με τις κινητοποιήσεις, προχώρησαν στην έκδοση εφημερίδας με την οποία έκαναν (και συνεχίζουν να κάνουν) γνωστό σε ευρύτερα στρώματα της νεολαίας και της αυστριακής κοινωνίας τους λόγους που τους ωθούν να κατεβαίνουν στους δρόμους. Γρήγορα η σπίθα επεκτάθηκε και σε άλλα κομμάτια της εκπαίδευσης. Με μερίδα χαμηλόβαθμων καθηγητών να συμμετέχει στις κινητοποιήσεις και μαθητές απ’ όλη τη χώρα να συναντούν το φοιτητικό κίνημα στους δρόμους, η όλη διαδικασία ενείχε (σε πρωτόλειο βαθμό) όψεις συγκρότησης πανεκπαιδευτικού μετώπου.

Η αυστριακή κυβέρνηση προσπαθεί να επεκτείνει το σύστημα των δύο κύκλων σπουδών καθώς και τη θεσμοθέτηση διδάκτρων. Βέβαια πίσω απ’ τις εξαγγελίες κρύβονται οι προσπάθειες της κυβέρνησης να ρυθμίσει την κατανεμητική αστάθεια του πανεπιστημίου με τον περιορισμό του φοιτητικού σώματος και την δημιουργία δύο ταχυτήτων εργαζομένων. Στις κυβερνητικές επικλήσεις περί δήθεν αδυναμίας χρηματοδότησης της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, τη στιγμή που η κυβέρνηση συνεχίζει να στηρίζει οικονομικά την καπιταλιστική κερδοφορία σε καιρό κρίσης, οι φοιτητές της Αυστρίας απάντησαν με το σύνθημα «Λεφτά για την εκπαίδευση-όχι για τις Τράπεζες και τις επιχειρήσεις».

Μετά την έφοδο της αστυνομίας (κατόπιν προτροπής του πρύτανη του Πανεπιστημίου της Βιέννης Georg Winckler) στο υπό κατάληψη Audimax, το επίκεντρο των φοιτητικών κινητοποιήσεων, στις 22 Δεκεμβρίου, που κατέληξε στη σύλληψη αρκετών από τους παρευρισκόμενους φοιτητές και την εκδίωξη των υπολοίπων από το αμφιθέατρο (στην Αυστρία δεν υπάρχει θεσμοθετημένο πανεπιστημιακό άσυλο) το κίνημα βρίσκεται σε μια σχετική ύφεση. Τα επόμενα βήματα ήδη ετοιμάζονται. Το κορυφαίο κινηματικό ραντεβού της επόμενης περιόδου έχει ήδη δοθεί για το διήμερο 11-12 Μαρτίου στη Βιέννη και τη Βουδαπέστη, όπου οι Υπουργοί Παιδείας από 46 ευρωπαϊκές χώρες συνεδριάζουν για την επέτειο των 10 χρόνων από την εκκίνηση της διαδικασίας της Μπολόνια, ενώ οι φοιτητές αντιδρούν με διαδηλώσεις, μπλοκαρίσματα δρόμων και «αντι-συνέδριο» φοιτητών από όλη την Ευρώπη.

Η γερμανική περίπτωση

Παρόμοιο ήταν το κλίμα και στη Γερμανία, μόνο που εδώ η συγκυρία των φοιτητικών κινητοποιήσεων συνέπεσε με την αμφισβήτηση της διαδικασίας της Μπολόνια από τα ίδια τα αστικά επιτελεία. Προφανώς η σχετική αρθρογραφία σε εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας που απηχούν απόψεις τμημάτων της γερμανικής αστικής τάξης δεν γίνεται από σκοπιά αντιπαράθεσης στον νεοφιλελευθερισμό. Περισσότερο ίσως πρέπει να συσχετιστεί με τον τρόπο συγκρότησης της επιστήμης και της έρευνας στη Γερμανία, όπως επίσης του ρόλου και των ιδιαίτερων αποτελεσμάτων που επάγει το πανεπιστήμιο στην αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου στον γερμανικό κοινωνικό σχηματισμό.

Κι εδώ οι φοιτητές προχώρησαν σε μαζικές διαδηλώσεις και καταλήψεις πανεπιστημιακών κτιρίων. Χαρακτηριστική ήταν η πορεία στις 17 Νοεμβρίου, όταν 85.000 φοιτητές και μαθητές κατέκλυσαν τους δρόμους πολλών Γερμανικών πόλεων στο πλαίσιο της απεργίας για την εθνική παιδεία, ενώ τις επόμενες μέρες καταλήφθηκαν 50 περίπου πανεπιστήμια. Τα συνθήματα που ακούγονταν έβαζαν στο στόχαστρο την Μπολόνια και την εντατικοποίηση των σπουδών, ενώ το μπροστινό πανώ έγραφε: «εκπαιδευτική απεργία, λαϊκή απεργία, γενική απεργία». Όπως φανερώνει και το σύνθημα, ένα από τα ερωτήματα του φοιτητικού κινήματος ήταν η κινηματική συμπόρευση με άλλα κοινωνικά στρώματα που πλήττονται από τις αναδιαρθρώσεις και τις πολιτικές λιτότητας. Σε βαθμό μάλλον περιορισμένο έγιναν ακόμη και απόπειρες συντονισμού του φοιτητικού με το εργατικό και εν γένει λαϊκό κίνημα.

Ο επίλογος δεν γράφτηκε ακόμη

Είναι σίγουρο πως ο επίλογος των αντιστάσεων στη Γερμανία, την Αυστρία, την Ελλάδα, όσο και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, όπου οι φοιτητές αντιστέκονται σε ό,τι ετοιμάζουν για αυτούς χωρίς αυτούς, δεν έχει ακόμη γραφτεί. Η αντίσταση στη διαδικασία της Μπολόνια έχει ακόμη πολύ δρόμο μπροστά της.

Αξίζει να σταθούμε λίγο στο ζήτημα της συγκρότησης των κινημάτων σε χώρες που ο φοιτητικός συνδικαλισμός είναι πολύ διαφορετικός ή ανύπαρκτος. Ενιαίοι φοιτητικοί σύλλογοι ανά Σχολή δεν υπάρχουν στα αυστριακά και τα γερμανικά πανεπιστήμια. Στην Αυστρία μάλιστα έχει σχεδόν απονεκρωθεί η όποια φοιτητική συνδικαλιστική δομή (και θεσμικά από το 2002 με νόμο για τη λειτουργία των πανεπιστημίων). Η έλλειψη δομών και οι δυσκολίες που προέκυπταν ξεπεράστηκαν ως ένα βαθμό με Συνελεύσεις των φοιτητών ανά Σχολή, που πήραν αποφάσεις και προχώρησαν σε κινητοποιήσεις. Όμως αυτού του είδους η συγκρότηση καλείται γρήγορα να αντιμετωπίσει κάποια όρια. Η αποσυγκρότηση του φοιτητικού συνδικαλισμού καθιστά εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση την προάσπιση των φοιτητικών συμφερόντων σε κάθε φάση, είτε οξυμμένη είτε όχι, του κινήματος. Επιπλέον δεν δίνεται η δυνατότητα παρέμβασης και αντιπαράθεσης σε έναν ενιαίο φοιτητικό σύλλογο όλων των διαφορετικών πολιτικών σχεδίων και αντιλήψεων που αναπτύσσονται εντός μιας σχολής με τα όποια δυσμενή αποτελέσματα στην άρθρωση ενός ηγεμονικού πολιτικού σχεδίου που να προασπίζει τα φοιτητικά συμφέροντα.

Προφανώς εδώ δεν επιχειρείται κανενός είδους αγιοποίηση των δομών (εξάλλου η ταξική πάλη αποκτά συνεχώς πρωτότυπες μορφές). Απλά επισημαίνονται κάποια από τα προβλήματα που έχει ή θα κληθεί να αντιμετωπίσει το φοιτητικό κίνημα στις χώρες αυτές. Ο τρόπος επίλυσής τους μένει να βρεθεί από το κίνημα και τη συνέχειά του.