Με το ανά χείρας βιβλίο ξεκινά το ταξίδι της «Μοβ σειράς» των εκδόσεων Εκτός Γραμμής· μιας σειράς που επιδιώκει να προσφέρει στο ελληνόγλωσσο κοινό κρίσιμες συμβολές της μαρξιστικής φεμινιστικής θεωρίας και της ευρύτερης κριτικής θεωρίας για το φύλο και για τη σεξουαλικότητα. Επιζητά να σταθεί έτσι στο πλευρό του μαχητικού φεμινιστικού κινήματος του καιρού μας, που μέσα από τους πολύμορφους αγώνες του, μέσα από την προβληματοποίηση σχέσεων ή πρακτικών που άλλοτε φάνταζαν ουδέτερες ή, ακόμα περισσότερο, έμοιαζαν να απουσιάζουν εντελώς από το οπτικό μας πεδίο, δίνει νέα πνοή στη διασύνδεση της πολιτικής στρατηγικής με τη θεωρία.

Στόχος της σειράς είναι να συνεισφέρει προτάσεις και εργαλεία για μια φεμινιστική μεθοδολογία ανάγνωσης της ταξικής πάλης και να συμβάλει έτσι στην αποκαθήλωση των ετεροπατριαρχικών σχημάτων που δεν έχουν σταματήσει να εποικίζουν εδώ και χρόνια την πολιτική, τη θεωρία και, φυσικά, την καθημερινότητά μας.

Το κείμενο Φεμινισμός για το 99%: Μανιφέστο, από τα πιο σημαίνοντα σύγχρονα κείμενα του ρεύματος της κοινωνικής αναπαραγωγής, είναι γέννημα-θρέμμα του κινήματος της Παγκόσμιας Φεμινιστικής Απεργίας. Η Τσίντσια Αρρούτσα, η Τίθι Μπαττατσάρυα και η Νάνσυ Φρέιζερ, σταθερά στρατευμένες στο φεμινιστικό και το ευρύτερο ριζοσπαστικό κίνημα, με σημαντική συμβολή στις σπουδές φύλου, εκδίδουν το μικρό αυτό βιβλίο το 2019, μόλις τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα του απεργιακού φεμινιστικού κινήματος στην Πολωνία, όταν το νέο κύμα φεμινιστικών αγώνων κατακλύζει τη δημόσια σφαίρα. Από τους αγώνες για την αποποινικοποίηση των αμβλώσεων μέχρι την πλημμυρίδα των κινητοποιήσεων ενάντια στις γυναικοκτονίες και την κραυγή «Ni Una Menos», αλλά και τους παγκόσμιους κλυδωνισμούς που συνεχίζει να προκαλεί το #MeToo, ο φεμινισμός αναδεικνύεται σε ενεργό πεδίο κοινωνικών ανταγωνισμών εντός του οποίου αρθρώνονται αντιπαραθετικές στρατηγικές.

Πράγματι, το νέο κύμα μαχητικού φεμινισμού διεκδικεί την ανατροπή της έμφυλης καταπίεσης μέσα από τον αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού· του συστήματος που συναρθρώνει την ταξική εκμετάλλευση και την ανισότητα με την έμφυλη βία και καταπίεση, τον ρατσισμό και την αποικιακή βία, τον πόλεμο και τον ιμπεριαλισμό, καθώς και τις πολιτικές περιβαλλοντικής καταστροφής. Απέναντι σε αυτή τη στρατηγική αναπτύσσεται, και τοποθετείται σε πλήρη διάταξη, μια διαφορετική, ευθέως ανταγωνιστική στρατηγική: ο φιλελεύθερος φεμινισμός· ο φεμινισμός που μιλά για ίσες ευκαιρίες στην κυριαρχία, μεταθέτοντας την καταπίεση στις λιγότερο προνομιούχες, και οραματίζεται μια ισότιμη διαχείριση της εκμετάλλευσης· ο φεμινισμός που μένει μακριά από τους ευρύτερους κοινωνικούς αγώνες και που τάχα δεν μπλέκει τα χέρια του με την πολιτική· ο φεμινισμός που γίνεται έτσι θεραπαινίδα του καπιταλισμού.

Εντός αυτού του πεδίου μάχης, που αναδεικνύει εναργώς τον φεμινισμό ως ένα κατεξοχήν σημείο στρατηγικών πολιτικών αντιπαραθέσεων, ο Φεμινισμός για το 99% συνιστά μια πρωτοβουλία για την προγραμματική συγκρότηση των ριζοσπαστικών φεμινιστικών δυνάμεων και ταυτόχρονα μια κίνηση για τον ορισμό θέσεων μάχης και τακτικών αντεπίθεσης. Πρόκειται, με λίγα λόγια, για ένα μανιφέστο· το οποίο διακηρύσσει, με λόγο μαζικό και συνάμα σαφώς πολιτικό και θεωρητικό, τις αρχές και τους στρατηγικούς στόχους ενός φεμινισμού που επιτελείται από και για την κοινωνική πλειονότητα και το οποίο ορίζει σαφώς τις διαχωριστικές γραμμές από τους αντιπάλους του αρθρώνοντας ευθύς εξαρχής την κριτική του.

Ο Φεμινισμός για το 99% γίνεται έτσι ένα σύγχρονο μαρξιστικό μανιφέστο, που δεν διστάζει να πιάσει το νήμα της αναζήτησης μιας επαναστατικής ρήξης με τα δεσμά που μας περιορίζουν σήμερα. Χρειάζονται γι’ αυτό νέες επεξεργασίες, ικανές να νοηματοδοτούν την ταξική πάλη υπό το πρίσμα αντιθέσεων που για χρόνια αποσιωπούνταν: φύλο, σεξουαλικότητα, αναπηρία, οικολογία. Σε αυτή την προοπτική, το φεμινιστικό Μανιφέστο αναδεικνύει το πώς η κατά βάση απλήρωτη, η αποσιωπημένη εργασία της κοινωνικής αναπαραγωγής, που εδώ και αιώνες επωμίζονται κατεξοχήν τα μη αρσενικά μέλη των οικογενειών και των τοπικών κοινοτήτων και που τεχνηέντως περιγράφεται ουδέτερα ως αποτύπωμα αγάπης και φροντίδας, στην πραγματικότητα παίζει ρόλο αναντικατάστατο στην καπιταλιστική κοινωνία, καθώς το κεφάλαιο βασίζεται σε αυτή για την αναπαραγωγή και τη διαιώνισή του.

Η παραγωγή ανθρώπων, και η ειδική φροντίδα για την ανάπτυξη και την ευημερία τους, λειτουργούν ως προϋπόθεση ύπαρξης για τον καπιταλισμό καθώς η παραγωγή κέρδους δεν θα μπορούσε να υπάρχει χωρίς την αόρατη εκμετάλλευση της παραγωγής ανθρώπων και της προετοιμάσιας τους για να ενταχθούν στον κύκλο του συστήματος παραγωγής. Ο καπιταλισμός απαλλοτριώνει σιωπηρά τις εργασίες παραγωγής και αναπαραγωγής ανθρώπων για να τις χρησιμοποιήσει προς όφελός του. Επιχειρώντας να υπαγάγει και αυτές τις κοινωνικές πρακτικές στους σκοπούς του, στοχεύει να τις εκμεταλλεύεται και να προσπορίζεται όφελος χωρίς να αποζημιώνει γι’ αυτό, αλλά και χωρίς να αντιμετωπίζει αντιστάσεις ή διεκδικήσεις καθώς επενδύει στρατηγικά στην αναπαράσταση αυτών των πρακτικών ως αποκλειστικά ιδιωτικών υποθέσεων, αμόλυντων από τους καπιταλιστικούς ανταγωνισμούς.

Μέσα από ένα τέτοιο πρίσμα, ο Φεμινισμός για το 99% νοηματοδοτεί εκ νέου την έννοια της εργασίας, και ως εκ τούτου της απεργίας, των εργατικών αγώνων, εντέλει της ίδιας της αναπαράστασης της εργατικής τάξης. Αποπειράται έτσι νέες μορφές υποκειμενοποίησης, ενώ επίσης εμπλουτίζει το ρεπερτόριο των αγωνιστικών δράσεων και διευρύνει το φάσμα των αγώνων που λογίζονται ως ταξικοί, διατυπώνοντας ξανά την ανάγκη για την επανεφεύρεση συνολικά νέων μορφών κοινωνικής οργάνωσης. Θέτει επίσης εκ νέου ερωτήματα όπως π.χ. γύρω από τις μορφές δικαιοσύνης που ένα αντιαυταρχικό κίνημα χρειάζεται να διεκδικεί για να μην ενσωματώνεται σε μια αστική-δικαιική στρατηγική, ή γύρω από τη διεκδίκηση μιας σεξουαλικής ελευθερίας έξω από τις σύγχρονες κανονιστικές πρακτικές κατανάλωσης και εμπορευματοποίησης.

Την ίδια στιγμή, ο Φεμινισμός για το 99%, αναδεικνύοντας το πώς οι φεμινιστικοί αγώνες συναντιούνται και συνομιλούν διεθνώς, ρίχνει φως στις πολλαπλές όψεις και τις διαθεματικές επιτελέσεις της εκμετάλλευσης. Καθιστά έτσι κατανοητή την οργανική ανάγκη διασύνδεσης των επιμέρους αντικαπιταλιστικών και αντισυστημικών κινημάτων υπό το πρίσμα των λιγότερο προνομιούχων, του 99%, που διατρέχει το κείμενο ως ένα πάντοτε παρόν τροχιοδεικτικό ίχνος. Η άρθρωση ενός νέου, ηγεμονικού φεμινιστικού λόγου που διαφαίνεται από το σύγχρονό μας ρεύμα φεμινιστικών αγώνων δείχνει να ανοίγει έτσι καινούργιους δρόμους για την ανανέωση της επαναστατικής στρατηγικής.

Στα σχεδόν τέσσερα χρόνια που μας χωρίζουν από την έκδοση του βιβλίου αυτού, νέοι αγώνες έχουν εμπλουτίσει το ριζοσπαστικό φεμινιστικό κίνημα καθώς και νέες κριτικές προσεγγίσεις· προσεγγίσεις που μέσα από την έμφαση, για παράδειγμα, στο κουίρ και το τρανς στοιχείο και τη ρευστοποίηση των έμφυλων και των σεξουαλικών σταθερών, θέτουν πολύ πιο επιτακτικά τη θετική διεκδίκηση μορφών έμφυλης επιτέλεσης και σεξουαλικότητας οι οποίες αμφισβητούν έμπρακτα την επιβεβλημένη κανονικότητα και τους φορείς της· ή που, από μια άλλη σκοπιά, προχωρούν ακόμα περισσότερο τις επεξεργασίες γύρω από τον έμφυλο επικαθορισμό της εργασίας, της οικονομίας, του χρόνου, της τεχνολογίας, της τέχνης.

Πώς θα είναι ο φεμινισμός του 21ου αιώνα; Αυτό μοιάζει να είναι το ερώτημα που θέτει το βιβλίο. Ο χάρτης μιας μάχιμης και σύγχρονης μαρξιστικής φεμινιστικής στρατηγικής που διαμορφώνει το κείμενο Φεμινισμός για το 99%: Μανιφέστο είναι ακριβώς μια απόπειρα απάντησης σε αυτό το ερώτημα. Ο χάρτης αυτός όμως παραμένει σκόπιμα ανολοκλήρωτος – πάντοτε υπό διαμόρφωση: Είμαστε εμείς που καλούμαστε να ιχνηλατήσουμε τα επόμενα βήματα και να ανοίξουμε τα νέα μονοπάτια.

❦

Για την παρούσα έκδοση, θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά την Άντζελα Δημητρακάκη, την Κατερίνα Σεργίδου και την Αθηνά Αθανασίου, που μοιράστηκαν τις πολύτιμες γνώσεις και τις σκέψεις τους σε κρίσιμα ζητήματα, και στήριξαν συνολικά το εκδοτικό αυτό βήμα.

Η έκδοση αυτή αφιερώνεται στη μνήμη της Μαριλένας Δοξαρά, που στο σύντομο πέρασμά της από τη ζωή πρόλαβε να μας μάθει πολλά για τη γυναικεία χειραφέτηση και τους φεμινιστικούς αγώνες.

εκδόσεις Εκτός Γραμμής

Δεκέμβριος 2022