ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ


Henri Lefebvre

Η εισβολή του Μάη


ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΓΡΑΜΜΗΣ


ΚΟΙΝΩΝΙΑ/ΚΙΝΗΜΑΤΑ |
Σάβ, 28/03/2020 - 13:13

Δημόσια υγεία και ατομικά δικαιώματα στον καιρό του κορονοϊού


 

Δημόσια υγεία: Η επιστήμη και η τέχνη για την πρόληψη των ασθενειών, την επιμήκυνση της ζωής, την προαγωγή της φυσικής υγείας και της αποδοτικότητας του ανθρώπου μέσα από την οργανωμένη προσπάθεια της κοινωνίας.1

 

Δημόσια υγεία είναι όλα όσα κάνουμε συλλογικά ως κοινωνία για να διασφαλίσουμε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε τα άτομα να είναι υγιή.2

 

Η δημόσια υγεία, η υγεία του πληθυσμού, είναι μια έννοια που αναφέρεται στην κοινωνία και στη συλλογική δράση για την επίτευξή της. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της δημόσιας υγείας είναι ότι πρόκειται για ένα πεδίο αλληλεπίδρασης και σύγκρουσης του ατομικού με το συλλογικό. Η ιστορία των συγκρούσεων ανάμεσα στους στόχους της δημόσιας υγείας και στα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες είναι πολύ παλιά στη και υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία και αντιπαράθεση γύρω από το θέμα. Για τη διαχείριση αυτών των συγκρούσεων έχουν προταθεί πέντε συνθήκες που δικαιολογούν αυτές τις πολιτικές:3,4

1. Αποτελεσματικότητα: Πρέπει να μπορεί να αποδειχτεί ότι η εφαρμογή μιας πολιτικής που παραβιάζει κάποια από τις παραπάνω ηθικές αρχές θα έχει αποτέλεσμα την προστασία της δημόσιας υγείας. Όσον αφορά μια πολιτική που παραβιάζει βασικά ατομικά δικαιώματα στο όνομα της δημόσιας υγείας αλλά δεν τεκμηριώνεται με επιστημονικά δεδομένα, η πιθανή αποτελεσματικότητά της είναι ηθικά μη δικαιολογημένη

2. Αναλογικότητα: Τα πιθανά οφέλη είναι μεγαλύτερα από το κόστος της παραβίασης και μοιράζονται αναλογικά στον πληθυσμό.

3. Αναγκαιότητα: Εάν μια προτεινόμενη πολιτική παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα, πρέπει να αναζητηθούν εναλλακτικές στρατηγικές. Μια περιοριστική πολιτική είναι αποδεκτή μόνο εάν δεν υπάρχει άλλη λύση που να είναι το ίδιο αποτελεσματική χωρίς να παραβιάζει τα ατομικά δικαιώματα. 

4. Ελάχιστη παραβίαση: Όταν μια πολιτική παραβιάζει την αυτονομία, πρέπει να επιλεγεί η λιγότερο περιοριστική εκδοχή της που είναι αναγκαία για την επίτευξη του στόχου. 

5. Δημόσια αιτιολόγηση: Όταν επιλέγεται μια πολιτική δημόσιας υγείας που παραβιάζει στοιχειώδεις ατομικές ελευθερίες, οι αρχές έχουν την ευθύνη να εξηγήσουν και να δικαιολογήσουν αυτή την παραβίαση σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων αυτών που επηρεάζονται από την περιοριστική πολιτική. Η διαφάνεια και η δημόσια αιτιολόγηση έχει να κάνει με τον σεβασμό απέναντι στους πολίτες και είναι αναγκαία για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και τη λογοδοσία. 

Η λογοδοσία είναι κάτι ευρύτερο από τη δημόσια αιτιολόγηση: Συμπεριλαμβάνει τη συμμετοχή των επηρεαζόμενων κοινωνικών ομάδων στη λήψη των αποφάσεων και την ανοιχτή επικοινωνία με όσους επηρεάζονται από τα μέτρα. Αναφέρεται στην ευθύνη των αρχών δημόσιας υγείας να συνεργαστούν με τους επιστήμονες και το κοινό για το σχεδιασμό πολιτικών και την υποχρέωση για την ενημέρωση με ειλικρίνεια και αιτιολόγηση των αποφάσεων. 

Τι από τα παραπάνω συνέβη στην περίπτωση μας; 

1. Αποτελεσματικότητα: Με βάση τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα, η μετάδοση του κορονοϊού γίνεται με σταγονίδια. Δηλαδή για να κολλήσει κάποιος χρειάζεται να βρεθεί κοντά σε κάποιον που νοσεί ή είναι ασυμπτωματικός φορέας του ιού για αρκετή ώρα, ενδεικτικά σε απόσταση μικρότερη του 1,8 μ. για περισσότερο από 15 λεπτά. Αυτός είναι ο κύριος τρόπος μετάδοσης και η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων που θα κολλήσει θα κολλήσει έτσι. Έτσι όταν από τους διεθνείς επιστημονικούς οργανισμούς συστήνεται ως μέτρο η «κοινωνική αποστασιοποίηση» αναφέρεται στην αποφυγή αυτού του είδους των στενών επαφών και στην αποφυγή της εξάπλωσης της νόσου από μέρη με πολλά κρούσματα σε μέρη χωρίς κρούσματα (π.χ. μετακίνηση από την Αττική σε άλλο νομό). 

Στις σχετικές οδηγίες του ECDC δεν προτείνεται πουθενά ο καθολικός περιορισμός της κυκλοφορίας σε εξωτερικούς χώρους ως μέτρο κοινωνικής αποστασιοποίησης. Το μέτρο που αναφέρεται είναι η σύσταση για εθελοντική παραμονή στο σπίτι για τον γενικό πληθυσμό με έμφαση στις ευπαθείς ομάδες, με στόχο τον περιορισμό της μετάδοσης και της πίεσης στο σύστημα υγείας.5

Η ίδια έκθεση του ECDC αναφέρεται στην ηθική διάσταση των μέτρων επισημαίνοντας ρητά ότι είναι ανήθικο να περιορίζονται ομάδες ανθρώπων σε συνθήκες που ευνοούν τη μετάδοση για να προστατεύσουν τον ευρύτερο πληθυσμό από τη διάδοση της νόσου (π.χ. πρόσφυγες, φυλακισμένοι κ.ο.κ.).5

Επίσης σε μοντέλο από ερευνητική ομάδα του Imperial College για τη σχετική αποτελεσματικότητα διαφόρων μέτρων δημόσιας υγείας, αναφέρεται χαρακτηριστικά: Η μετάδοση συμβαίνει μέσω επαφών επίνοσων ατόμων με άτομα που μεταδίδουν τη νόσο στο σπίτι, στον χώρο δουλειάς, στο σχολείο ή τυχαία στην κοινότητα, με τη μετάδοση στην κοινότητα να εξαρτάται από την απόσταση ανάμεσα στις επαφές. Οι στενές επαφές στο σχολείο εκτιμάται ότι είναι οι διπλάσιες σε σχέση με τους άλλους χώρους. Εκτιμάται ότι το ένα τρίτο των περιστατικών μετάδοσης συμβαίνει στο νοικοκυριό, ένα τρίτο στο σχολείο και τους εργασιακούς χώρους και ένα τρίτο στην κοινότητα. Στα μοντέλα που δοκίμασαν για να εκτιμήσουν την αποτελεσματικότητα των μέτρων, ως «social distancing» για το σύνολο του πληθυσμού όρισαν τον περιορισμό των επαφών στην κοινότητα κατά 75%, στη δουλειά κατά 25% και αύξηση των επαφών στο σπίτι κατά 25%. 6

Στην ιστοσελίδα του ΠΟΫ, στις οδηγίες για τις χώρες αναφέρεται ως προτεινόμενο μέτρο η κοινωνική αποστασιοποίηση – social distancing. Εάν ακολουθήσουμε τον σχετικό σύνδεσμο, ο όρος «social distancing» επεξηγείται ως η τήρηση απόστασης τουλάχιστον ενός μέτρου από άτομα που βήχουν ή φτερνίζονται.7 

2. Αναλογικότητα: Το γεγονός ότι τα μέτρα είναι οριζόντια έχει μια έννοια αναλογικότητας, αλλά εξαιρούνται από τα πιθανά οφέλη οι ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού που ζουν σε συνθήκες ομαδικής διαβίωσης (πρόσφυγες, Ρομά, φυλακισμένοι). Ειδικά για τους Ρομά, το ότι θα τους γίνουν συστάσεις να παραμείνουν εντός των καταυλισμών μοιάζει περισσότερο με το παράδειγμα προς αποφυγήν του ECDC «περιορισμός μιας ομάδας ανθρώπων σε συνθήκες που ευνοούν τη μετάδοση για την προστασία του ευρύτερου πληθυσμού». Ακόμα και για τους ανθρώπους που ζουν κάτω από την ίδια στέγη σε ένα νοικοκυριό με κάποιον που θα νοσήσει, αυτός ο ασφυκτικός περιορισμός εντός της οικίας τούς καταδικάζει να νοσήσουν και οι ίδιοι, καθώς τα μέτρα που προτείνει ο ΕΟΔΥ για την απομόνωση του κρούσματος εντός της οικίας δεν είναι καθόλου εφικτό να εφαρμοστούν (πόσοι έχουν παραπάνω από μια τουαλέτα στο σπίτι τους?).

Επίσης για τη διασφάλιση της αναλογικότητας θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη και πολιτικές μεγαλύτερης στήριξης των κοινωνικοοικονομικά πιο αδύνατων (πχ. το παιδί που πάει σε ιδιωτικό σχολείο μάλλον αυτή τη στιγμή παρακολουθεί κάποιου είδους τηλεεκπαίδευση, ενώ πολλά παιδιά που πάνε σε δημόσιο δεν έχουν καμία δυνατότητα να παρακολουθήσουν τα τηλεμαθήματα ακόμα και αν αυτά γίνουν (πρόσβαση σε Η/Υ, στο διαδίκτυο κ.λπ.). 

3. Αναγκαιότητα: Η πολιτική της πλήρους απαγόρευσης της κυκλοφορίας δεν μπορεί να θεωρηθεί αναγκαία με βάση τα επιστημονικά δεδομένα, ενώ είναι ακραία περιοριστική. Το να βγει κάποιος από το σπίτι του για να πάει οπουδήποτε, αν δεν έρθει σε επαφή με κάποιον άλλον που δε ζουν μαζί, δεν συμβάλλει με κανέναν τρόπο στη διάδοση του ιού. Αντιθέτως, το να πηγαίνουν πολλοί άνθρωποι στη δουλειά σε υπηρεσίες που δεν είναι απαραίτητο να λειτουργούν ή μπορούν να λειτουργήσουν με τηλεεργασία εκθέτει και τους ίδιους σε κίνδυνο να νοσήσουν και δημιουργεί συνθήκες διάδοσης του ιού στον πληθυσμό. Το ίδιο συμβαίνει και με τους αστυνομικούς που θα σταματάνε τον κόσμο στον δρόμο για έλεγχο: Οι ίδιοι μεταξύ τους δεν τηρούν καμιά απόσταση, ενώ θα έρχονται σε κοντινή επαφή με πολλούς ανθρώπους κάθε μέρα. 

4. Ελάχιστη παραβίαση: Σύμφωνα με την αρχή της ελάχιστης παραβίασης, τα μέτρα όπως το κλείσιμο σχολείων, χώρων εργασίας, χώρων θρησκευτικής λατρείας, καταστημάτων, ο περιορισμός μετακινήσεων από νομό σε νομό, η αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων σε κλειστούς χώρους και η οικειοθελής παραμονή στο σπίτι για τις ευπαθείς ομάδες αρκούν για να επιφέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, χωρίς να χρειάζονται ακραίες αντιδημοκρατικές πρακτικές. Η γενική απαγόρευση της κυκλοφορίας είναι η μέγιστη παραβίαση, χωρίς να τεκμηριώνεται το πρόσθετο όφελος που αυτή θα επιφέρει.   

5. Δημόσια αιτιολόγηση: Εδώ είναι και η μεγαλύτερη αδυναμία της κυβέρνησης. Με βάση τα επιστημονικά δεδομένα, είναι από τα πιο βασικά στοιχεία για την αποδοχή περιοριστικών πολιτικών από τον πληθυσμό. Όταν σε μια δημοκρατία καταφεύγει κανείς σε ακραίο περιορισμό των ατομικών ελευθεριών, οφείλει να λέει την αλήθεια, να παρουσιάζει όλα τα δεδομένα, να συμπεριλαμβάνει τον λαό στη λήψη των αποφάσεων (π.χ. διαβούλευση με συνδικάτα και άλλους φορείς), να αξιολογεί και να λογοδοτεί για τα μέτρα που ελήφθησαν. Χαρακτηριστική η άρνηση του υπουργού Υγείας να δεχτεί τους νοσοκομειακούς γιατρούς! Με βάση την παραπάνω μεθοδολογία, η ανακοίνωση του μέτρου για τον περιορισμό της κυκλοφορίας θα έπρεπε να συνοδεύεται από παρουσίαση των επιστημονικών δεδομένων που το υποστηρίζουν, με αναλυτική εκτίμηση για το επιπλέον όφελος που θα φέρει αυτό το μέτρο σε σχέση με τα ήδη ισχύοντα μέτρα. 

Η κυβέρνηση μέχρι στιγμής επενδύει στην καλλιέργεια του φόβου: Χωρίς να εξηγεί καθημερινά και υπεύθυνα ποιος είναι ο τρόπος μετάδοσης του ιού αφήνει να πλανάται ένας αόριστος φόβος για έναν αόρατο εχθρό. Πολλοί άνθρωποι βγαίνουν στο δρόμο φορώντας μάσκα και γάντια, πιστεύοντας ότι ο ιός αιωρείται στον αέρα και μπορεί να τους προσβάλλει ή ότι μπορεί να διαπεράσει το δέρμα τους αν τα χέρια τους είναι ακάλυπτα. 

Επίσης η κυβέρνηση εξαπολύει κατηγορίες και εγκαλεί στην ατομική ευθύνη τον καθένα και την καθεμία, δημιουργώντας ενοχές και προάγοντας τον κοινωνικό αυτοματισμό, ενώ ακόμα και την απαγόρευση της κυκλοφορίας προσπάθησε να την παρουσιάσει σαν τιμωρία επειδή κάποιοι ήταν άτακτοι και όχι υποστηρίζοντάς τη με επιστημονικά δεδομένα. Και αντί να προβάλλει όρους συλλογικής διαχείρισης της κατάστασης, ακόμα και του τύπου «όλοι μαζί μπορούμε», ο υφυπουργός πολιτικής προστασίας προσβάλλει καθημερινά τον ελληνικό λαό και κουνάει το δάχτυλο απειλώντας με πρόστιμα και αποδίδοντάς του την ευθύνη για ό,τι πάει στραβά.  

Εδώ είναι και το στοίχημα για την επόμενη μέρα. Η δημόσια υγεία στον ίδιο της τον ορισμό έχει την έννοια της συλλογικότητας και της συμμετοχής. Τα αυταρχικά περιοριστικά μέτρα με πρόσχημα τη διαφύλαξή της ιστορικά έχουν αποδειχτεί αναποτελεσματικά ως προς τον στόχο τους και έχουν φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα μακροπρόθεσμα. Αυτή τη στιγμή δεν είμαστε θεατές από το σπίτι των κινήσεων της κυβέρνησης και των διαγγελμάτων. Είμαστε ενεργοί σε μια συλλογική προσπάθεια διαχείρισης της επιδημίας, στήριξης των επαγγελματιών υγείας και των εργαζόμενων που χρειάζεται να πάνε στη δουλειά αυτή την περίοδο, στήριξης όσων μένουν εκτός εργασίας αυτή την περίοδο, παροχής βοήθειας σε όσους και όσες την έχουν ανάγκη.

Μένουμε ενεργοί και δίνουμε κουράγιο ο ένας στην άλλη. Περιορίζουμε τις επαφές μας για να προστατεύσουμε η μία τον άλλον και για να αντέξει το σύστημα υγείας και όχι επειδή φοβόμαστε το πρόστιμο. Και επειδή εμείς είμαστε που πονάμε περισσότερο για το δημόσιο σύστημα υγείας και τις εργαζόμενες και τους εργαζόμενους σε αυτό, για εκείνους και εκείνες που θα αρρωστήσουν, για όσους και όσες θα χάσουμε στην επιδημία, επειδή εμείς είμαστε που θα δεχτούμε τις συνέπειες των μέτρων και θα συνεχίσουμε να τις ζούμε και μετά την επιδημία, έχουμε υποχρέωση και δικαίωμα να κάνουμε κριτική στα μέτρα της κυβέρνησης και να μην αφήσουμε κανένα κεκτημένο και καμία ελευθερία να χαθεί στο όνομα της κατάστασης έκτακτης ανάγκης. 

 

* Η αρθρογράφος είναι εργαζόμενη στον χώρο της υγείας.

 

1. Winslow, Charles-Edward Amory (1920), «The Untilled Field of Public Health», Modern Medicine 2, σ. 183-191.

2. Committee for the Study of the Future of Public Health, Division of Health Care Services, Institute of Medicine (1988), The Future of Public Health, Ουάσιγκτον DC, National Academy Press, σ. 1.

3. Childress JF, Faden RR, Gaare RD, Gostin LO, Kahn J, Bonnie RJ, Kass NE, Mastroianni AC, Moreno JD, Nieburg P. (2002), «Public health ethics: Mapping the Terrain», The Journal of Law, Medicine & Ethics 30, σ.170-178. doi: 10.1111/j.1748-720X.2002.tb00384.x.

4. Childress JF, Gaare Bernheim R. (2008), «Public Health Ethics: Public Justification and Public Trust», Bundesgesundheitsblatt - Gesundheitsforschung - Gesundheitsschutz 51, σ. 158-163, doi: 10.1007/s00103-008-0444-6.

5. ECDC Report Guidance for Social Distancing Measures Aimed at Minimising the Spread of SARS-CoV-2, 23.3.2020.

6. Imperial College COVID-19 Response Team, «Impact of Non-Pharmaceutical Interventions (NPIs) to Reduce COVID19 Mortality and Healthcare Demand», doi: 10.25561/77482.

7. WHO, «Coronavirus Disease (COVID-19) Advice for the Public».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

ΕΚΤΟΣ ΥΛΗΣ|
30/05/2023 - 12:10

Η Απάντηση στον Τζων Λιούις συνιστά πριν απ’ όλα μια εξαιρετική εισαγωγή στον μαρξισμό του Αλτουσέρ, ένα αλτουσεριανό μανιφέστο.

ΕΚΤΟΣ ΥΛΗΣ|
17/01/2023 - 17:34

Ο Φεμινισμός για το 99%, από τα πιο σημαίνοντα κείμενα του ρεύματος της κοινωνικής αναπαραγωγής, είναι γέννημα-θρέμμα της Παγκόσμιας Φεμινιστικής Απεργίας.

ΘΕΩΡΙΑ|
16/12/2021 - 14:44

Τον Νοέμβριο του 1977, από το βήμα του συνεδρίου που διοργάνωσε στη Βενετία η εφημερίδα Il Manifesto, ο Αλτουσέρ αναφωνεί «Επιτέλους, η κρίση του μαρξισμού!».

ΚΟΙΝΩΝΙΑ/ΚΙΝΗΜΑΤΑ|
09/02/2021 - 16:16

Ένα κίνημα για δημόσιο, δωρεάν και δημοκρατικό πανεπιστήμιο, είναι πρώτα απ’ όλα ένα κίνημα για ανοιχτό πανεπιστήμιο.