ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ


Henri Lefebvre

Η εισβολή του Μάη


ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΓΡΑΜΜΗΣ


Η προσέγγιση ακραίου κέντρου και άκρας δεξιάς ως προετοιμασία για την επερχόμενη κρίση


Πόσο πιθανή είναι μια νέα διεθνής ύφεση ανάλογη αυτής του 2008; Στις 5 Σεπτέμβρη 2018, η Ντανιέλ Νουί, επικεφαλής του τμήματος επιτήρησης τραπεζών της ΕΚΤ, δήλωσε: «Είμαστε βέβαιοι ότι θα έχουμε μια νέα κρίση. Αγνοούμε όμως πότε και για ποιον ακριβώς λόγο θα ξεσπάσει». Τα ίδια περίπου είπε κι ο Σκοτ Φράιντχαϊμ, νο 2 της Lehman Brothers όταν αυτή κατέρρευσε πριν από δέκα χρόνια, σε στήλη του στους Financial Times στις 6 Σεπτέμβρη 2018: «Nα μην επαναλάβουμε τα λάθη του 2008 ενώ ετοιμαζόμαστε για την επόμενη κρίση που θα έρθει σίγουρα ακόμα κι αν δεν είναι ακριβώς όπως αυτή του 2008». Τόσο οι τραπεζίτες όσο και οι ρυθμιστικές αρχές λοιπόν θεωρούν την έλευση μιας επόμενης κρίσης συγκρίσιμης σε μέγεθος με αυτή του 2008 αναπόφευκτη.

Παρά τους πρόσκαιρους πολιτικούς πανηγυρισμούς για το «ξεπέρασμα της κρίσης» από «ιθύνοντες» όπως ο Ζαν-Κλωντ Γιούνκερ, οι ρυθμοί ανάπτυξης στην ευρωζώνη είναι αναιμικοί: μόλις πάνω του 0,2%, με ρεκόρ το 0,8% από το 2014 και με τάση να πέσουν πάλι κάτω από το 0,2%. Αυτή η έλλειψη δυναμικότητας μετά από μια μεγάλη κρίση κάνει ορισμένους οικονομολόγους να μιλούν για «είσοδο στην περίοδο του καπιταλισμού-ζόμπι». Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του; Όπως και στην προ του 2008 περίοδο, μόνο ο πολλαπλασιασμός των δανείων, η σύναψη δηλαδή όλο και περισσότερων νέων δανείων, μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη. Η διαφορά είναι ότι οι ρυθμοί αύξησης της παραγωγικότητας δεν έχουν συνέλθει από το 2008. Ως αποτέλεσμα, δεν υπάρχει αρκετή παραγωγική δραστηριότητα για να αποπληρώνονται τα παλιά δάνεια. Στην εποχή που υποτίθεται ότι τα ρομπότ απειλούν να αντικαταστήσουν τους εργαζόμενους, η παραγωγικότητα σέρνεται και σε κλίμακα δεκαετίας είναι η χαμηλότερη που έχει καταγραφεί από τη δεκαετία του ’50. 

Ακόμα και η αναιμική ανάπτυξη που έχουμε είναι προϊόν της επισήμως «έκτακτης» απευθείας στήριξης τραπεζών και πολυεθνικών από τις κεντρικές τράπεζες με δημιουργία χρήματος εκ του μηδενός για τον μαζικό απευθείας δανεισμό τους. Στην ευρωζώνη αυτό πήρε τη μορφή της «ποσοτικής χαλάρωσης» με την αγορά από την ΕΚΤ τραπεζικών κι εταιρικών ομολόγων αξίας δεκάδων δισ. κάθε μήνα από το 2015 μέχρι φέτος, οπότε υποτίθεται ότι το πρόγραμμα θα λήξει. Πέρα από αυτές τις ενέσεις ρευστού στο κεφάλαιο και την άνευ προηγουμένου επίθεση στους εργαζόμενους, ουσιαστικά δεν άλλαξε κάτι άλλο στο οικονομικό σύστημα τα τελευταία δέκα χρόνια. Απεναντίας, η Κομισιόν και η ΕΚΤ προσπαθούν με νύχια και με δόντια να ξαναστήσουν στα πόδια του το χρηματοπιστωτικό σύστημα όπως ακριβώς λειτουργούσε μέχρι το 2008: οι διάφορες φούσκες ξαναμεγαλώνουν, συμπεριλαμβανομένης αυτής των στεγαστικών δανείων. Απλώς προσπαθούν να βασίζουν τα παράγωγα και τα τιτλοποιημένα χρηματοπιστωτικά προϊόντα περισσότερο σε δάνεια αυτοκινήτων και φοιτητικά δάνεια παρά σε στεγαστικά, που είναι μεγαλύτερα, και γενικά να τα τυποποιούν περισσότερο, ώστε να μη βρεθούν πάλι προ εκπλήξεως όπως το 2008. 

Τα χαρακτηριστικά των αγορών που οδήγησαν στην κρίση του 2008 είναι όλα εδώ. Η διαφορά είναι ότι κανείς δεν μπορεί να το παίζει υπεραισιόδοξος ή να κηρύττει ακόμα και το τέλος των κρίσεων όπως έκανε ο Γκόρντον Μπράουν μέχρι τη δεκαετία του 2000. Πώς ακριβώς λοιπόν ετοιμάζονται οι έχοντες τον πλούτο και την εξουσία για την επόμενη κρίση από πολιτικής απόψεως;

Αυτό που ζήτησε ο Σκοτ Φράιντχαϊμ, το πρώην στέλεχος της Lehman –και ενεργός επενδυτής στην αγορά ακινήτων μεταξύ άλλων–, μέσα από την προαναφερθείσα στήλη του στους Financial Times ήταν «να χαλαρώσουν οι κανόνες για τη διάσωση των τραπεζών» ώστε αυτή να γίνει πιο εύκολη. 

Προέβαλε μάλιστα τρία επιχειρήματα σχετικά με το γιατί ήταν λάθος που αφέθηκε να καταρρεύσει η Lehman το 2008: 1) η απόφαση ήταν αποτέλεσμα λαϊκιστικών πιέσεων στις οποίες υπέκυψε ο πρόεδρος της FED Τίμοθυ Γκάιτνερ λιγότερο από δύο μήνες πριν τις αμερικανικές εκλογές με τον Ομπάμα και τον ΜακΚέιν να λένε ότι δε πρέπει να σωθεί η Wall Street· 2) η απόφαση ήταν προϊόν διάκρισης καθότι η Goldman Sachs και η J.P. Morgan σώθηκαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που ζητούσε να σωθεί η Lehman· 3) αν είχε σωθεί η Lehman, οι συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία θα ήταν πολύ πιο ήπιες. Τολμά μάλιστα να πει ότι ήταν δίκαιη τιμωρία να χάσει τη δουλειά του και την «αξία του» (το να βγάζει δηλαδή μόνο δεκάδες κι όχι εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια το μήνα) αλλά ότι η Lehman έπρεπε να σωθεί για μην υποφέρει η παγκόσμια οικονομία.

«Μαγειρεύαμε τα βιβλία ισολογισμών;» ρωτά ρητορικά τον εαυτό του για να απαντήσει: «Ναι, άλλα ήταν νόμιμο», και ούτως ή άλλως, εν ολίγοις, μόνο οι μεγάλες ιδιωτικές τράπεζες μπορούν να χρηματοδοτήσουν την οικονομία. Στα μυαλά των τραπεζιτών αυτών, χωρίς τους εαυτούς τους δεν υπάρχει οικονομία. Το καλύτερο που έχουν να κάνουν οι κυβερνήσεις την επόμενη φορά λοιπόν είναι να ξανασώσουν όλες τις τράπεζες με λιγότερους δισταγμούς ή δράματα, ώστε «να αποφευχθεί η πολιτική κρίση που ακολούθησε το 2008». 

Ο κύκλος πολιτικής αποσταθεροποίησης από τα αριστερά μοιάζει να έχει κλείσει με ξεκάθαρη ήττα της αριστεράς, αν και αριστερές δυνάμεις με εκτεταμένες εθνικοποιήσεις και τη μη εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων συνθηκών της ΕΕ στο πρόγραμμά τους συνεχίζουν να είναι πολιτικά επικίνδυνες σε Βρετανία, Γαλλία και Βέλγιο. 

Τι γίνεται όμως με την άκρα δεξιά, που εισέρχεται σε όλο και περισσότερες κυβερνήσεις κι ετοιμάζεται να σημειώσει σημαντική άνοδο και στις επόμενες ευρωεκλογές; Στις 8 Νοέμβρη, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα θα αποφάσιζε ποιος θα ήταν ο υποψήφιός του για επόμενος πρόεδρος της Κομισιόν. Ο επικρατέστερος ήταν ο Γερμανός χριστιανοδημοκράτης Μάνφρεντ Βέμπερ, ο οποίος δήλωνε ανοιχτά ότι επρόκειτο να επιχειρήσει να «συνεννοηθεί» με ακροδεξιούς-«λαϊκιστές», όπως τους αποκαλεί, ηγέτες όπως ο Σαλβίνι, ο Ορμπάν (τον οποίο δεν θέλει να διώξει από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα), ο Καζίνσκι κ.λπ. Ο Βαυαρός Βέμπερ έχει άλλωστε πολλά κοινά σημεία με όλους αυτούς. Δηλώνει, για παράδειγμα, υπέρμαχος της θεσμοθέτησης μια κυρίαρχης κουλτούρας στην Ευρώπη, της χριστιανικής βεβαίως βεβαίως. Τώρα που ο Βέμπερ πήρε το χρίσμα, το αυστριακό σενάριο μιας κυβερνητικής συνεργασίας δεξιάς-ακροδεξιάς βρίσκεται πιο κοντά στην εφαρμογή του σε επίπεδο Ε.Ε. 

Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πληθαίνουν οι κυβερνήσεις με ακροδεξιά συμμετοχή (εκ των οποίων οι Βούλγαροι, που άσκησαν την προηγούμενη προεδρία της Ε.Ε., και τώρα οι Αυστριακοί). Το 2019 οι κυβερνήσεις αυτές ενδέχεται να ορίσουν και ακροδεξιούς επιτρόπους. Κι αν ποτέ οι τρεις υπάρχουσες ευρωομάδες υπό τις οποίες δρουν ο Καζίνσκι, η Λεπέν με τον Σαλβίνι και οι ανατολικοί σύμμαχοι του UKIP καταφέρουν να συνεννοηθούν, ίσως να υπάρξει ακροδεξιά πολιτική ομάδα που να είναι δεύτερη σε έδρες μετά το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και να αντικαταστήσει έτσι τους φυλλορροούντες σοσιαλδημοκράτες στον «ευρωπαϊκό μεγάλο συνασπισμό». Ο σχηματισμός μιας τέτοιας μεγάλης ακροδεξιάς πολιτικής ομάδας είναι πρακτικά πάρα πολύ δύσκολος. Η αγωνιώδης όμως αναζήτηση μια νέας πολιτικής σταθερότητας, ως βασικής προετοιμασίας για τη νέα κρίση από πλευράς τραπεζών και πολυεθνικών, μπορεί να δώσει ώθηση σε σενάρια που δύσκολα φανταζόμαστε τώρα.  

Ας σημειωθεί ότι καμία ακροδεξιά δύναμη δεν αμφισβητεί τις ιδιωτικοποιήσεις και τη διάλυση της διαπραγματευτικής δύναμης των συνδικάτων και καμία δεν βάζει ζήτημα μόνιμης εθνικοποίησης του τραπεζικού συστήματος. Διασώσεις, ιδιωτικοποιήσεις-σοκ και διάλυση του κοινωνικού κράτους θα μπορούν να εφαρμοστούν με νέα ορμή στο ενδεχόμενο μιας νέας διεθνούς τραπεζικής κρίσης έχοντας μάλιστα και πολιτική νομιμοποίηση αν συνοδεύονται με μέτρα αντιμεταναστευτικά και εμπέδωσης της «ανωτερότητας» της «κυρίαρχης χριστιανικής ευρωπαϊκής κουλτούρας». Αυστριακή κυβέρνηση και Ορμπάν δείχνουν τον δρόμο άλλωστε. 

Ο ενθουσιασμός της Volkswagen, η θετική αντίδραση της Deutsche Bank και η χρηματοδότηση από τον δεύτερο μεγαλύτερο μέτοχο της Carrefour στον Βραζιλιάνο φασίστα Μπολσονάρο δεν θα πρέπει λοιπόν να εκλαμβάνονται αποκλειστικά ως μια τακτική αναπροσαρμογή των ευρωπαϊκών πολυεθνικών για την εξασφάλιση των εκεί επενδύσεων τους. Στην Ευρώπη σήμερα υπάρχουν πολλά ανοιχτά ζητήματα πάνω στα οποία ακροδεξιοί, «ακραίο κέντρο» και πολυεθνικές μπορούν να συμφωνήσουν. Η παρούσα σύγκρουση της ιταλικής κυβέρνησης της Λέγκας του Βορρά και του Κινήματος των Πέντε Αστεριών με την υπόλοιπη Ε.Ε. δεν πρέπει να συσκοτίζει το γεγονός αυτό. Αντιθέτως, θα μπορούσαμε να «διαβάσουμε» τις πιέσεις στην Ιταλία να μην αναθεωρήσει προς τα πάνω το έλλειμμά της ως μια προσπάθεια στοίχισης της ιταλικής ακροδεξιάς στη δημοσιονομική πειθαρχία. Αν κάτι τέτοιο καταστεί δυνατό, στην περίπτωση των συγκεκριμένων δυνάμεων που έχουν κάνει σημαία τους την ανάγκη απελευθέρωσης της Ιταλίας από αυτόν τον κορσέ, τότε άλλη μια λεωφόρος θα έχει ανοίξει. Η συνεννόηση στα υπόλοιπα θα είναι πολύ πιο εύκολη και ευπρεπής από τον νεοαποικιακό εξευτελισμό που υπέστησαν οι κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. 

Το βασικό μέλημα του οικονομικού και πολιτικού κατεστημένου στη Γηραιά Ήπειρο είναι να μην απειληθεί το σύμπλεγμα ΕΚΤ - μεγάλων ιδιωτικών τραπεζών, που εγγυάται στις ιδιωτικές τράπεζες τόσο την αυτονομία τους να δημιουργούν το μεγαλύτερο τμήμα του κυκλοφορούντος χρήματος μέσω των δανείων που χορηγούν όσο και την απαραίτητη κρατική κάλυψη και νομιμοποίηση της λεηλασίας των ανθρωπίνων και των φυσικών πόρων στην οποία επιδίδονται μαζί με τις πολυεθνικές. Και το σημαντικότερο: Να μη μας μπουν ιδέες ότι νόμισμα και πίστωση είναι πλέον ένα και το αυτό και ότι αμφότερα μπορούν να κυβερνηθούν με τρόπο πολιτικό και δημοκρατικό, χωρίς «ανεξάρτητες» κεντρικές τράπεζες και χωρίς ιδιωτικές τράπεζες-ζόμπι. 

 

*Το κείμενο αποτελεί επεξεργασμένη μορφή της παρουσίασης του Γιώργου Βασσάλου στην εκδήλωση με τίτλο «“Έξοδος από τα μνημόνια”: Η “νέα κανονικότητα” μπροστά στις αντιφάσεις της διεθνούς οικονομίας», η οποία πραγματοποιήθηκε στην Πολιτική-Πολιστική Λέσχη Εκτός Γραμμής στην Αθήνα στις 3.11.2018. Στην εκδήλωση συμμετείχαν επίσης ο Δημήτρης Λένης και ο Χρίστος Τουλιάτος.

 

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

ΕΚΤΟΣ ΥΛΗΣ|
30/05/2023 - 12:10

Η Απάντηση στον Τζων Λιούις συνιστά πριν απ’ όλα μια εξαιρετική εισαγωγή στον μαρξισμό του Αλτουσέρ, ένα αλτουσεριανό μανιφέστο.

ΕΚΤΟΣ ΥΛΗΣ|
17/01/2023 - 17:34

Ο Φεμινισμός για το 99%, από τα πιο σημαίνοντα κείμενα του ρεύματος της κοινωνικής αναπαραγωγής, είναι γέννημα-θρέμμα της Παγκόσμιας Φεμινιστικής Απεργίας.

ΘΕΩΡΙΑ|
16/12/2021 - 14:44

Τον Νοέμβριο του 1977, από το βήμα του συνεδρίου που διοργάνωσε στη Βενετία η εφημερίδα Il Manifesto, ο Αλτουσέρ αναφωνεί «Επιτέλους, η κρίση του μαρξισμού!».

ΚΟΙΝΩΝΙΑ/ΚΙΝΗΜΑΤΑ|
09/02/2021 - 16:16

Ένα κίνημα για δημόσιο, δωρεάν και δημοκρατικό πανεπιστήμιο, είναι πρώτα απ’ όλα ένα κίνημα για ανοιχτό πανεπιστήμιο.