Τo βιβλίο του Γιώργου Αλεξάτου εντάσσεται σε μια σύγχρονη λογοτεχνική παράδοση, αυτή της «εναλλακτικής Ιστορίας», που υποθέτει ότι τα πράγματα σε μία δοσμένη ιστορική συγκυρία είχαν εξελιχθεί διαφορετικά. Συγκεκριμένα, θέτει το ερώτημα τι θα είχε γίνει εάν ο Δημοκρατικός Στρατός δεν είχε συντριβεί στον Εμφύλιο και είχε συγκροτηθεί Λαϊκή Δημοκρατία στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα, ενδεχόμενο πραγματικό, με βάση το συσχετισμό το 1947-48.

Στην αφήγηση του Αλέξάτου η φανταστική Λαϊκή Δημοκρατία της Ελλάδας, παρότι ξεκινά ως τυπική λαϊκή δημοκρατία, σύντομα απομακρύνεται από το σοβιετικό πρότυπο δοκιμάζοντας την αποσταλινοποίηση προς τα αριστερά. Η πρωτότυπη αυτή σοσιαλιστική οικοδόμηση στηρίζεται στη λαϊκή πρωτοβουλία, ξεπερνά έμπρακτα τη διάκριση διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας, ανέχεται τη διαφωνία, αμφισβητεί τον έμφυλο καταμερισμό εργασίας. Ηγετική μορφή αναδεικνύεται ο ανοιχτόμυαλος και πρωτοπόρος στη ρήξη με τη σοβιετική ορθοδοξία Ν. Ζαχαριάδης. Ο σοσιαλιστικός Βορράς αναπτύσσεται τη στιγμή της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο και της κατάρρευσης της χούντας του Νότου για να επιβάλει την Επανένωση της Ελλάδας. Η ενωμένη Ελλάδα αντιμετωπίζει την αμφισβήτηση του σοσιαλιστικού της χαρακτήρα από μια εκσυγχρονιστική τάση με ηγέτη τον… Κώστα Σημίτη και αντιφάσεις όπως η ανάπτυξη ενός αγοραίου καταναλωτικού ηδονισμού. Ευτυχώς, την κρίσιμη στιγμή οι αριστερές δυνάμεις παίρνουν πρωτοβουλία και η Σοσιαλιστική Ελλάδα του 21ου αιώνα γίνεται το βασικό παράδειγμα εναλλακτικής κοινωνικής οργάνωσης.

Εύστοχα ο Αλεξάτος χρησιμοποιεί πραγματικά πρόσωπα σε ρόλους ανάλογους με αυτούς που όντως έπαιξαν. Έτσι, ο Νίκος Καββαδίας γίνεται… διευθυντής της Ναυτικής Ακαδημίας κι ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης… διευθυντής του Κέντρου Ορθοδόξων Μελετών. Οι περισσότεροι από τους καλλιτέχνες που σφράγισαν το νεοελληνικό αισθητικό τοπίο παρουσιάζονται να έχουν εργαστεί στην λαϊκοδημοκρατική Ελλάδα του Βορρά. Μόνη εξαίρεση ο Διονύσης Σαββόπουλος που εγκαταλείπει το Βορρά για το Νότο προς αναζήτηση του «γνησίου πνεύματος της ελληνικότητας και της ορθοδοξίας».

Στο φανταστικό ΚΚΕ, πλάι στην ηγετική ζαχαριαδική τάση, υπάρχουν σοβιετόφιλοι, ανανεωτές και «ιταλοί» με τις απόψεις που όντως διατύπωσαν, αλλά με τρόπο που κάνει τις αντιθέσεις να είναι λιγότερο ανταγωνιστικές. Ο Αλεξάτος φτιάχνει ένα ανοιχτόκαρδο εικονοστάσι της ελληνικής Αριστεράς, την ουτοπία μιας Αριστεράς πραγματικά ενωμένης μέσα στις διαφορές της. Έτσι, βρίσκουν τη θέση τους στο ίδιο Πολιτικό Γραφείο ο Φλωράκης με τον Φώκο Βέτα και τον Πολύδωρο Δανιηλίδη. Διάδοχος του Ζαχαριάδη γίνεται ο Νίκος Καρράς, ένας αγωνιστής που εάν είχε ηγηθεί του ΚΚΕ εσ. ίσως να μην είχαμε ζήσει όλη τη δεξιά μετάλλαξη του αιτήματος της ανανέωσης.

Η κριτική των αδυναμιών της ιστορικής Αριστεράς είναι καλόγνωμη και καλοπροαίρετη, αλλά και αυστηρή όπου χρειάζεται. Έτσι, ο Κώστας Κολιγιάνης αποπέμπεται ως δεξιό και υπερβολικά σοβιετόφιλο στοιχείο, ενώ ο Γρηγόρης Φαράκος χρεώνεται και σε αυτή τη φανταστική αφήγηση τον άχαρο ρόλο του ινστρούχτορα σε θέματα ηθικής και σεμνότητας…

Αναδεικνύεται η ουτοπία μιας Ελλάδας όπου θα μπορούσε να οικοδομηθεί ένας εναλλακτικός σοσιαλισμός, ο οποίος σε όλες τις κρίσιμες καμπές που σφράγισαν την ιστορία του «υπαρκτού σοσιαλισμού» θα διάλεγε την αριστερή απάντηση. Φανερώνει αυτό και μια ορθή αποτίμηση των πραγματικών δυναμικών που είχε το αριστερό και λαϊκό κίνημα στον τόπο μας.

Το μυθιστόρημα έχει ρυθμό, γλαφυρούς διαλόγους και τη βιωματικότητα της υποκειμενικής οπτικής. Παρεμβαίνουν δύο αφηγητές, η Λαοκρατία και ο Άρης, που οι ζωές τους τέμνονται, η μία από το λαϊκοδημοκρατικό Βορρά και ο άλλος από το Νότο. Το ύφος παραπέμπει στο νεανικό ενθουσιασμό της γενιάς της «Χαμένης Άνοιξης» και των πολύ πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης λειτουργώντας ως έμμεση υπόμνηση ότι το πάθος και η ζέση που θα μπορούσαν να οικοδομήσουν αυτή την εναλλακτική Ιστορία υπήρξαν όντως στην ιστορική Αριστερά.

Η Πλατεία Μπελογιάννη είναι ένα βιβλίο γοητευτικά λογοτεχνικό αλλά και βαθιά πολιτικό. Άλλωστε, έχουμε ανάγκη την «αρχαιολογία του μέλλοντος» (Fredric Jameson) για να μπορέσουμε να κάνουμε το βήμα από την εναλλακτική Ιστορία στην εναλλακτική Ουτοπία.