Είναι ακόμη νωρίς για να εκτιμήσουμε πλήρως την πολιτική σημασία του λαϊκού ξεσηκωμού στην Τουρκία. Ωστόσο, ένα πράγμα είναι σίγουρο: παραμένουμε ακόμη μέσα σε μια ξεχωριστή ιστορική συγκυρία, που σφραγίζεται όχι μόνο από διαμαρτυρία και πολιτική αντιπαράθεση, αλλά – και κυρίως – από κινήματα εντυπωσιακής έκτασης και σχεδόν εξεγερσιακού χαρακτήρα.

Ξεκινώντας από τον ελληνικό Δεκέμβρη του 2008, εκείνη την εκπληκτική “καρτ ποστάλ από το μέλλον”, μέχρι την Αραβική Άνοιξη, το κίνημα των Ισπανών Indignados, στον παρατεταμένο αγώνα του ελληνικού λαού, το κίνημα Occupy στη Βόρεια Αμερική, τις φοιτητικές εξεγέρσεις σε Βρετανία, Καναδά και Χιλή και μέχρι το τωρινό κίνημα στην Τουρκία, βλέπουμε κινήματα που δεν είναι μόνο μαζικά αλλά πηγαίνουν πέρα από την έκφραση διαμαρτυριών και διεκδικήσεων. Είναι κινήματα που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο απαιτούν ριζική κοινωνική και πολιτική αλλαγή. Γι΄ αυτό και δεν παίρνουν τη μορφή παραδοσιακών διαμαρτυριών, ούτε ακολουθούν το δρόμο των “ομάδων πίεσης”. Αντίθετα, επιλέγουν νέες και εξαιρετικά πρωτότυπες εκδοχές σχεδόν εξεγερσιακών πρακτικών που όχι μόνο αποκαλύπτουν μια βαθιά δυσαρέσκεια με την κατάσταση των σύγχρονων νεοφιλελεύθερων καπιταλιστικών κοινωνιών αλλά και δοκιμάζουν να κάνουν πράξη εναλλακτικές οπτικές δικαιοσύνης και δημοκρατίας.

Αυτό μπορεί να εξηγήσει την ιδιαίτερη σημασία που αποκτά μέσα σε αυτά τα κινήματα η μαζική συγκέντρωση και διαδήλωση. Δεν είναι απλώς μια επίδειξη δύναμης, με την έννοια μιας πολιτικής πίεσης που μπαίνει σε μια εξίσωση πολιτικού κόστους και οφέλους. Ούτε είναι απλώς “ταραχές” και “επεισόδια” με την έννοια της μετατροπής της διαμαρτυρίας σε επιτελεστική ή ακόμη και τελετουργική βία. Αντίθετα, αφορά πολύ περισσότερο τη διεκδίκηση του δημόσιου χώρου και το μετασχηματισμό του από χώρο κατανάλωσης και συσσώρευσης σε έναν πολιτικό χώρο κοινωνικού πειραματισμού. Αυτό μπορεί να εξηγήσει πώς αυτά τα κινήματα κατορθώνουν να συνδυάζουν την εκτεταμένη χρήση των νέων μέσων ως μιας νέας δημόσιας σφαίρας με την ίδια σημασία του δρόμου και της πλατείας ως ενός χώρου όπου απτές πρακτικές και σχέσεις αναδύονται. Σε αντίθεση με την υποτιθέμενη μεταμοντέρνα τάση προς τις εικονικές κοινότητες που υποτίθεται ότι συνδέουν ψηφιακά τα κατακερματισμένα άτομα, λογική που εκφράζεται συχνά σε διάφορες θεωρητικές απόψεις σε σχέση με τον κυβερνοχώρο αλλά και όλη τη σύλληψη μιας “διαδικτυακής δημοκρατίας και διαβούλευσης”, τίποτε δεν μπορεί να αντιπαρατεθεί στην απήχηση και τη δύναμη που μπορούν να έχουν άνθρωποι που συναντιούνται στο δρόμο, ενώνουν τις δυνάμεις τους και δημιουργούν κοινότητες αγώνα και αντίστασης.

Τα κυρίαρχα ΜΜΕ τείνουν να περιγράφουν τέτοια κινήματα με πολιτισμικούς, θρησκευτικούς και ψυχολογικούς όρους. Από το διαρκώς επανερχόμενο μοτίβο της ανομίας και της έλλειψης πολιτικής κουλτούρας, μέχρι την παρερμηνεία τέτοιων κινημάτων ως απλώς διεκδικήσεων “δυτικών” αξιών και καταναλωτικών πρακτικών, αυτό που λείπει είναι η σύνδεση αυτών των κινημάτων με τον τωρινό εξαιρετικά επιθετικό συνδυασμό ανάμεσα στον ακραίο νεοφιλελευθερισμό και τον κρατικό αυταρχισμό, που αρχίζει και γίνεται ο κανόνας στις περισσότερες χώρες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως είναι το κίνημα στην Ελλάδα, οι φοιτητικές εξεγέρσεις, τα κινήματα των Ισπανών αγανακτισμένων και τo Occupy, αυτή η σύνδεση είναι εμφανής, αλλά σε άλλα κινήματα, όπως αυτό που είναι σε εξέλιξη στην Τουρκία, είναι κάτι που πρέπει να το υπογραμμίσουμε.

Στην περίπτωση της Τουρκίας, ήταν ακριβώς ο συνδυασμός ανάμεσα σε έναν επιθετικό νεοφιλελευθερισμό με ιδιαίτερη ισλαμική εκδοχή αυταρχικού συντηρητισμού και κρατικού αυταρχισμού (ιδιαίτερα ενάντια στην Αριστερά και τα συνδικάτα) που πυροδότησε το κίνημα, παρά την ιδεολογική επένδυση του κυβερνώντος κόμματος AKP σε ένα συνδυασμό καταναλωτισμού, “παραδοσιακών αξιών” και μιας νέας εκδοχής νεοοθωμανικού εθνικισμού. Οι συνεχείς επιθέσεις ενάντια στα συνδικάτα και τη φοιτητική Αριστερά αλλά και ο τρόπος που χειρίστηκε η κυβέρνηση τις επιπτώσεις της συμπαράταξης της Τουρκίας στο πλευρό των ΗΠΑ σε σχέση με τη Συριακή κρίση (συμπεριλαμβανομένης της βάρβαρης καταστολής όσων διαμαρτυριών υπήρξαν στην Τουρκία σε σχέση με αυτή τη συμπαράταξη) συμπυκνώνουν αυτή την αυταρχική στροφή. Στη βάση των παραπάνω, η ιδιαίτερη σημασία των διαμαρτυριών για το πάρκο Gezi υπερβαίνει τις ανησυχίες για περιβαλλοντικά προβλήματα. Στην πραγματικότητα ήταν διαμαρτυρίες απέναντι στο νέο νεοφιλελεύθερο αναπτυξιακό υπόδειγμα που προκρίνει η τουρκική κυβέρνηση που είναι έτοιμη να θυσιάσει το περιβάλλον και το δημόσιο χώρο στο όνομα της ανάπτυξης και της προσέλκυσης επενδύσεων. Την ίδια στιγμή, η πρωτοφανής αστυνομική βία και βαρβαρότητα λειτούργησε ως μια μετωνυμία για όλες τις μορφές αδικιών και προβλημάτων, αναδεικνύοντας τον εγγενή αυταρχικό και αντιδημοκρατικό πυρήνα του νεοφιλελευθερισμού.

Η απαίτηση για δημοκρατία, όπως εκφράζεται με την απαίτηση για την παραίτηση αντιλαϊκών κυβερνήσεων υπό το βάρος του δρόμου και των διαμαρτυριών χωρίς αναμονή των κλασικών κοινοβουλευτικών διαδικασιών, έχει εξαιρετική σημασία. Με έναν τρόπο ξαναδίνει στη δημοκρατία το πραγματικό της νόημα. Όχι το νόημα της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης και διαβούλευσης, αλλά της πραγματικής λαϊκής κυριαρχίας με την έννοια των υποτελών τάξεων που εισβάλλουν στην πολιτική σκηνή και επιβάλλουν τη συλλογική τους βούληση. Γι΄ αυτό το λόγο και σε όλα αυτά τα κινήματα τα αιτήματα για πραγματική δημοκρατία συνδυάζουν κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα και την διάθεση να πάνε πέρα από τις επιθετική προσπάθεια των καπιταλιστών να αντιμετωπίσουν μια δομική καπιταλιστική κρίση με το να μεταφέρουν το κόστος στις πλάτες των εργαζομένων.

Η σημασία της νεολαίας σε όλα αυτά τα κινήματα δεν θα πρέπει να μας κάνει να τα αντιμετωπίζουμε ως κινήματα νεολαίας. Αυτό που ισχύει είναι ότι οι νέοι, που είναι στο επίκεντρο της τρέχουσας προσπάθειας να αλλάξει ο συσχετισμός δύναμης υπέρ του κεφαλαίου και οι οποίοι αντιμετωπίζονται ως μια “χαμένη γενιά” που θα υποστεί τις πλήρεις επιπτώσεις της κρίσης και των αποπειρών καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης, δρουν ως η πρωτοπορία πολύ πιο γενικευμένων και βαθιών μορφών δυσαρέσκειας. Αυτό έχει να κάνει με την ιδιαίτερη ποιότητα των νέων ως δυνητικής εργασιακής δύναμης. Οι σύγχρονοι νέοι είναι περισσότερο εκπαιδευμένοι, περισσότερο επιδέξιοι και την ίδια στιγμή αντιμετωπίζουν τη επίθεση της επισφάλειας και τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, κύρια την ανεργία. Ωστόσο, έχουν τις κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες να κάνουν τη δυσαρέσκειά τους ορατή και είναι σε θέση να δημιουργούν δίκτυα αγώνα και αλληλεγγύης. Με αυτό τον τρόπο η παρουσία τους είναι καταλυτική για το ξεδίπλωμα κινημάτων και για τη διαμόρφωση νέων δημόσιων χώρων, τόσο πραγματικών όσο και δικτυακών / εικονικών.

Η πολιτική σημασία κινημάτων όπως αυτά που ζήσαμε το 2011 σε διάφορα μέρη του κόσμου, ή αυτό που είναι σε εξέλιξη στην Τουρκία δεν μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο σε σχέση με τις άμεσες πολιτικές επιπτώσεις τους. Πρέπει να τη στοχαστούμε σε σχέση με το γεγονός ότι τέτοια κινήματα είναι μαθησιακές διαδικασίες. Οι άνθρωποι μαθαίνουν μέσα στα κινήματα: μαθαίνουν πώς να κάνουν πράγματα συλλογικά, μαθαίνουν να συζητούν εναλλακτικές, γίνονται περισσότερο έτοιμοι να ακούσουν για ριζοσπαστικές διεξόδους, ειδικά σε τόσο έντονα και καθολικά κινήματα που πηγαίνουν πολύ πέρα από απλά κλαδικά αιτήματα. Γι΄ αυτό και τέτοια κινήματα μπορούν να γίνουν χώροι παραγωγής γνώσης και ριζοσπαστικών πολιτικών.

Αυτά τα κινήματα δεν μπορούν να ιδωθούν ως απλώς σύνολα πολιτών. Παρά την εχθρότητα που έχει συχνά καταγραφεί απέναντι σε ένα παραδοσιακό “ταξικό” λεξιλόγιο (επιλέγοντας τις περισσότερες φορές ένα περισσότερο λαϊκό – δημοκρατικό λόγο), αυτά τα κινήματα αντιπροσωπεύουν ευρείς συνασπισμούς των δυνάμεων της εργασίας και άλλων υποτελών τάξεων, αντιπροσωπεύουν όλα εκείνα τα κοινωνικά στρώματα που εξαρτώνται, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο από το να πουλάνε την εργασιακή τους δύναμη για να ζήσουν. Αυτό είναι το νόημα όλα των αναφορών στο “λαό” (ή ακόμη κα το “έθνος” σε ορισμένες περιπτώσεις).

Τέτοια κινήματα αποτελούν μια τεράστια πρόκληση για την Αριστερά. Χωρίς μια πολιτική έκφραση και συμπύκνωση που να αναλογεί στο δημοκρατικό και χειραφετητικό περιεχόμενό τους, κινδυνεύουν να μείνουν μετέωρα ή να απαντηθούν με ενδοσυστημικές ή ακόμη και αντιδραστικές λύσεις, όπως δείχνει και η εξέλιξη της Αραβικής Άνοιξης. Οι δυναμικές αυτών των κινημάτων πηγαίνουν πέρα από την παραδοσιακή κοινοβουλευτική εναλλαγή. Την ίδια στιγμή οι περισσότερες τάσεις της Αριστεράς φέρουν έντονα τα χνάρια μιας ολόκληρης περιόδου ηττών και στρατηγικών κρίσεων. Αυτό που χρειάζεται είναι να μετασχηματιστούν τέτοια κινήματα από σύντομες εκρηκτικές δυναμικές σε δυνητικά “ιστορικά μπλοκ” (Γκράμσι), δηλαδή διεργασίες που συνδυάζουν κοινωνικές δυνάμεις, νέες μορφές πολιτικής οργάνωσης και νέες κοινωνικές μορφές ως εναλλακτικές αφηγήσεις που δεν αναπαράγουν απλώς τα πολιτικά σχέδια που ιστορικά σχετίζονται με την Αριστερά, αλλά αναζητούν δρόμους να ορίσουν μια πραγματικά επίκαιρη αντικαπιταλιστική προοπτική. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να σκεφτόμαστε τα κόμματα ή τα μέτωπα της Αριστεράς όχι απλώς ως πολιτικές οργανώσεις και κόμματα, αλλά ως διαδικασίες που φέρνουν κοντά τις διαφορετικές συλλογικότητες, ευαισθησίες και κατευθύνσεις που αναδύονται από τα κίνημα και δημιουργούν εργαστήρια δυνητικών (αντι)ηγεμονικών σχεδίων. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να πάμε από την τωρινή “εποχή των εξεγέρσεων” σε μια νέα “εποχή των επαναστάσεων”.

(Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στα αγγλικά με τίτλο “The new ‘age of insurrections’ is far from over! Thoughts on the political significance of the Turkish movement” (http://international.radiobubble.gr/2013/06/guest-post-new-age-of-insurrections-is.html)