Το Πρεντσλάουερ Μπεργκ είναι μια παλιά εργατική περιοχή στο πάλαι ποτέ Ανατολικό Βερολίνο. Όπως και σε πολλές άλλες γειτονιές της πόλης, τα ενοίκια ήταν για δεκαετίες χαμηλά, επιτρέποντας ακόμα και σε ανθρώπους με μικρά εισοδήματα να μένουν κοντά στο κέντρο της πόλης.

Τα τελευταία χρόνια όμως, οι τιμές όχι μόνο στην πρωτεύουσα αλλά και σε όλες σχεδόν τις γερμανικές μεγαλουπόλεις ανεβαίνουν συνεχώς. Σε πολλές από αυτές μάλιστα, την περίοδο 2004-2014 η αύξηση ξεπέρασε το 30%, με το Μόναχο, τη Φραγκφούρτη και τη Στουτγάρδη να είναι οι πρωταθλήτριες των αυξήσεων. Στην πρωτεύουσα οι αυξήσεις κυμαίνονται κατά μέσο όρο στο 57% (στα ανατολικά διαμερίσματα μάλιστα στο 86%). Αποτέλεσμα είναι οι περισσότεροι να αναγκάζονται να ξοδεύουν το 33-50% ή και περισσότερο του εισοδήματός τους για το ενοίκιο. Πολλοί αναγκάζονται έτσι να εγκαταλείψουν τις συνοικίες του κέντρου αναζητώντας φθηνότερη κατοικία στα προάστια, οπού σαν επακόλουθο της αυξημένης ζήτησης οι τιμές ανεβαίνουν και εκεί.

Οι αιτίες αυτής της εξέλιξης είναι πολλές και θα πρέπει να αναζητηθούν τόσο με εσωτερικούς όσο και με εξωτερικούς παράγοντες. Τις τελευταίες δεκαετίες, στο πλαίσιο της περικοπής των δημόσιων εξόδων και της υπερχρέωσης μεγάλου αριθμού δήμων, πολλά συγκροτήματα κατοικιών έχουν ιδιωτικοποιηθεί, ενώ η δημοτική οικοδομική δραστηριότητα, που ήταν ο πυλώνας της κοινωνικής κατοικίας, έχει μειωθεί αισθητά. Παράλληλα, η αύξηση των νοικοκυριών με ένα η δύο άτομα (στις είκοσι μεγαλύτερες πόλεις αποτελούν πλέον το 75% του συνόλου) αυξάνει και τη ζήτηση για μικρά διαμερίσματα, η κατασκευή των οποίων όμως είναι λιγότερο προσοδοφόρα. Επιπλέον, η αντιστροφή της τάσης που ήθελε τους κατοίκους των μεγάλων αστικών κέντρων να αποζητούν την ηρεμία των κοντινών μικρότερων πόλεων και χωριών τα έχει κάνει γοητευτικά για τις νεαρότερες ηλικίες.

Βασικότερος όμως παράγοντας είναι η κατακόρυφη αύξηση των επενδύσεων στην αγορά ακινήτων. Θεωρούμενη ως οικονομικά ασφαλής, η Γερμανία προσελκύει μεγάλο αριθμό εκατομμυριούχων από όλον τον κόσμο, ιδίως από την Ασία και τη Νότια Ευρώπη, που αναζητούν ασφαλείς τοποθετήσεις για τα κεφάλαιά τους. Όντας μια χώρα όπου παραδοσιακά ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα και συγκροτήματα κατοικιών ανήκουν σε ιδιωτικές εταιρείες, η αύξηση της ζήτησης για πολυτελείς κατοικίες έχει δραματικές επιπτώσεις στους ενοικιαστές. Με πρόσχημα την ανακαίνιση και τον εκμοντερνισμό των κτιρίων, οι τιμές των ενοικίων εκτοξεύονται ώστε οι παλιοί ενοικιαστές να αναγκαστούν να μετακομίσουν και να δώσουν τη θέση τους σε ανθρώπους με βαρύτερο πορτοφόλι. Οι μέθοδοι που συχνά χρησιμοποιούνται για την εκδίωξή τους προσομοιάζουν μάλλον σε πρακτικές της μαφίας, ενώ η διαπλοκή του κατασκευαστικού λόμπι με την πολιτική και τη δικαστική εξουσία κάνει την κατάσταση ακόμα χειρότερη.

Τα διάφορα νομοθετικά φρένα που το τελευταίο διάστημα κάποιες περιοχές έχουν εφαρμόσει αποδεικνύονται αδύναμα να ανακόψουν την εξέλιξη αυτή. Ελλείψει προγραμμάτων για μεγάλες δημόσιες επενδύσεις στον τομέα της κατοικίας, οι δήμοι παραχωρούν τις περισσότερες φορές την πρωτοβουλία στους ιδιώτες, που εύκολα μπορούν να παρακάμψουν ή να περιορίσουν τις διατάξεις εκείνες που τους δεσμεύουν για την κατασκευή διαμερισμάτων και για τα χαμηλότερα εισοδήματα.

Το Πρεντσλάουερ Μπεργκ είναι ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα για το πού οδηγεί η εξέλιξη αυτή. Οι παλιοί κάτοικοι έχουν εγκαταλείψει την περιοχή, μέλη της ανώτερης μεσαίας τάξης έχουν πάρει τη θέση τους, ενώ τη θέση των συνοικιακών καταστημάτων, που χρωμάτιζαν την γειτονιά, έχουν πάρει πλέον ακριβές μπουτίκ και γκουρμέ εστιατόρια. Αυτή η «ανταλλαγή πληθυσμού» οδήγησε προφανώς στην ολοκληρωτική καταστροφή του κοινωνικού ιστού της περιοχής, καθώς άνθρωποι που ζούσαν μαζί για δεκαετίες βρίσκονται πλέον διασκορπισμένοι σε ολόκληρη την πόλη, έχοντας χάσει τις κοινωνικές τους επαφές και τις καθημερινές τους συνήθειες.

Απέναντι στην εξέλιξη αυτή, που απειλεί να μετατρέψει τα κέντρα των πόλεων σε ζώνη αποκλειστικά για την ανώτερη τάξη και τα προάστια σε γκέτο, γεννιούνται όμως και αντιστάσεις. Κινητοποιήσεις ενάντια στην έξωση των παλιών ενοικιαστών, στις ανακαινίσεις, διαδηλώσεις για την υπεράσπιση του δικαιώματος στη φτηνή κατοικία πραγματοποιούνται σε κάθε μεγάλη πόλη. Αν και δεν μπορούμε να μιλάμε ακόμη για κίνημα με την πλατιά έννοια του όρου, δεν θα πρέπει να υποτιμήσουμε και τη δυνατότητα των αντιδράσεων αυτών να επιφέρουν αποτελέσματα. Επιπλέον, σε ένα πλαίσιο όπου η ταξικότητα του ζητήματος είναι προφανής σε όλους ενώ ταυτόχρονα η συζήτηση για τους τρόπους διεκδίκησης του δικαιώματος των λαϊκών στρωμάτων να ορίζουν την πόλη έχει ανοίξει, μπορούμε να ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα δούμε τη ριζοσπαστικοποιήση των πρακτικών αυτών.